İşsizliğin coğrafi görünümü, birçok ezberci yorumcuyu şaşkınlığa uğratırken, öteden beri dikkat çektiğim “Güneydoğulu içe kapatılıyor” tezimi, bir kez daha desteklemiş bulunuyor. Ezber bozan olgu şuydu: 2008’in Türkiye ortalama işsizlik oranı yüzde 11 idi. Peki, nasıl oluyordu da, işsizlikten kavrulduğu bilinen Güneydoğu, yüzde 20’lere yaklaşan işsizlikle bunalırken hemen kuzeyindeki Doğu illerinde işsizlik yüzde 5-6’larda seyrediyordu? Sonuçta, iki coğrafya da tarım-hayvancılığı çökmüş, gelişmenin nimetlerinden mahrum bırakılmış bölgelerdi…

TÜİK bu… Adı çıkmış 9’a, inmez 8’e… Hemen bir hata aranmaya başlandı… Ama, hayır yöntem hatası vs. yoktu… Gerçek ise başka olgularla birleştirilince anlaşılabilirdi: Kuzeyi ile güneyi ile bölge işsizlik üretiyordu üretmesine, ama Kuzeydoğu, işsizini batıya ihraç ediyor, dolayısıyla işsizlik oranı düşük görünüyor, buna karşılık Güneydoğu illeri bunu yapamıyordu. Detaya girelim…

***

2008 Adrese Dayalı Nüfus Sayımı sonuçlarına bakıldığında, en çok göç veren illerde işsizliğin de en düşük çıktığı görülüyor. Yani, işsizler, göçebildikleri illerden göçmüşler!.. Ama her ilde değil. Kuzeyde, Kürtler kadar Türk, Gürcü, Azeri, Lazların iç içe yaşadığı Ardahan, Kars, Iğdır, Erzurum, Erzincan’dan nüfusun durmaksızın göçtüğünü görüyoruz. Göçen, tabii ki işsizler… Öyle ki, bugün yüzde 3.7 işsizlik oranı olan Ardahan’da, il doğumluların yüzde 78’i Ardahan dışında yaşıyor. Erzincanlıların yüzde 71’i, Karslıların yüzde 66’sı Kars dışında. İşsiz kalan göçtükçe, işsizlik oranı da bu bölgelerde düşük çıkıyor. Çünkü geride kalanlar kırlarda ve tarım-hayvancılıkla uğraşıyorlar. Bu illerde kentleşme oranı da, yüzde 75 olan Türkiye ortalamasının çok altında, yüzde 35-40’larda. Öyle olunca haliyle, Kuzeydoğu Anadolu illerinde işsizlik oranı da yüzde 5-6 gibi düşük görünüyor.

Kaynak; TÜİK, ADNS ve işgücü veri tabanlarından hesaplandı.

Gelelim Güneydoğu’ya… Bu bölgenin illerinde, kırlar, “düşük yoğunluklu savaş” sonucu boşaldı, boşaltıldı. Geçim kaynağı tarım-hayvancılık çöktü, nüfus can havliyle il merkezlerine göçtü. Öyle ki, Diyarbakır, Van, Batman gibi illerin merkez ilçelerinde, toplam il nüfuslarının yüzde 55-60’ı barınıyor. Ama işsizlik, açlıkla pençeleşerek… Peki, bölgedeki işsizlerin göçü? Burada Kuzeydoğu’dan farklı olarak işsiz nüfusun, bölgeyi kolay kolay terk etmediğini görüyoruz. Örneğin Hakkâri’de yüzde 18’in üstünde işsizlik var ama Hakkârililer en az göçenler. Her 100 Hakkâriliden ancak yüzde 18’i il dışında. Van’da yüzde 13 işsizlik var ama, 1.2 milyona yaklaşan Van doğumlulardan göçmüş olanlar yüzde 25’ten ibaret. Hele Şırnak… İşsizlik yüzde 22 ama göçmüş Şırnaklı yüzde 27’den ibaret… Diyarbakır’da işsizlik yüzde 16 ama 1.7 milyon Diyarbakır doğumlu nüfustan, göçmüş Diyarbakırlı yüzde 29’dan ibaret… Keza, işsizlik Batman’da diz boyu ama göçmüş Batmanlılar yüzde 36…

***

Güneydoğu insanı, işsizlikten kavrulduğu halde bölgesini terk edip göç etmiyor. En fazla geleneksel olarak Çukurova illerine göçüyorlar… Oradan da her an ricat edebiliyorlar… Peki, neden? Neden ekmeğinin peşinden gidemiyor Güneydoğulu Kürtler? Hem iş anlamında hem de barınma, hayat kurma anlamında. Güneydoğu’nun Kürtleri, batı illerinde linç eylemlerine varan hoşgörüsüzlükten, şiddetten yıldıkları için, aç da kalsalar, sefil de olsalar Diyarbakır’ın, Van’ın, Batman’ın varoşlarına tutunmayı, batıya tercih eder duruma gelmişler.

Lafa gelince, bin yıllık kardeşlikten, etten tırnaktan söz ediyoruz, ama bakın ne duruma getirdik, nasıl içe kapattık insanlarımızı…

Bu sayıların dilinden de bir uyarı alınmaz, ders çıkarılmaz ise sözün bittiği yere gelmişiz demektir…

mustafasnmz@cumhuriyet.com.tr