Türkiye’yi, ”dışarıdan” , gelişmeleri, günlük yaşamın gürültüsünün üstüne çıkan, en sivri olgulardan hareketle anlamaya çalışan ”yabancı” bir gözlemci şöyle diyebilir: ”Çok tehlikeli bir konjonktür gelişiyor. Kısa dönemde bir erken seçime, orta dönemde bölgesel bir savaşa taraf olmaya açılan iki olasılık söz konusu.” Ben böyle bir gözlemci olmadığım için, ”Bunlar çok yüzeysel, paranoya eğilimli bir aklın ürünleri” diye düşünürüm. Ama o gözlemci şöyle devam edebilir: Gelişmekte olan konjonktürün en önemli özelliğini, ekonomik, siyasi ve jeopolitik kriz eğilimlerinin kesişmeye başlamış olması oluşturuyor.

Eğilimler kesişiyor

Örneğin, ekonominin dengelerinin sürdürülemez bir noktaya doğru koştuğunu, dolayısıyla kriz eğilimlerinin gelişmekte olduğunu bir süredir birçok ekonomist ( Erinç Yeldan ‘ın kulakları çınlasın) vurguluyor. Vurguladıkça da medya, ”iflah olmaz kötümserler, her şey iyi giderken sabotaj yapanlar, ülkeyi dışarıya jurnalleyen hainler” olarak niteleyen yazılarla bunların üzerlerini örtüyor, ”gösteri toplumunun” imaj-renk cümbüşü içinde görünmez kılıyordu.

Geçen haftalarda ne olduysa, kim ne koku aldıysa ve daha ne kadar sürer bilinmez ama, durum değişti; medyanın ”saygın” , ”iyimser” , ”soğukkanlı” kategorisine sokarak önde tuttuğu, kimi ana akım (siz neo-liberal diye okuyunuz) ekonomistler ağız değiştirdiler. Artık durumun (cari açık, tüketici borçları döviz kuru) sürdürülemez olduğu, ”arz-yanlı” bir kriz (stagflasyon) olasılığı, hükümetin manevra alanının giderek daraldığı, işsizliğin arttığı, tarımın çökmekte olduğu ortalıkta tartışılmaya; Polly Anna neo-liberallerinin sesleri seyrelmeye başladı. Bu duruma ters tek gelişme Moodys’in Türkiye’nin kredi notunu yükseltmiş olmasıydı. Ama, ”konjonktürün” gerçeği de, bu sözde-çelişkide yatıyor olabilirdi.

Bu yabancı gözlemci, ekonomik kriz eğilimleri güçlenirken hükümetin de yönetme kapasitesini yitirmeye başladığını düşündüren ”tuhaf” hareketler yapmaya başladığını da saptayabilir. Gözlemci, aslında bu ”tuhaf” hareketler, AİHM’nin türban kararıyla başlamıştı diye düşünür, sonra, Van Üniversitesi Rektörü olayları.. derken ”kimlik sorunu” tartışması, içki yasağı, kırmızı sokaklar girişimi geldi. Ama geçen yıldan farklı olarak, medyadaki, ”Ne kadar iyi yapıyorsunuz efendim” ci yazarlarda da bir ”tuhaflık” vardı. Bekir Çoşkun ‘un deyişiyle ”döneklik mevsimi” başlamıştı adeta. ”Yaşam tarzıma dokunma” , ”Nasıl olsa Avrupa’ya giriyoruz” aşireti hükümetten desteğini çekiyor muydu? ”Kanaat önderlerinin” çanları, şimdi AKP hükümeti için mi çalıyordu?

Tam bu sırada, AKP hükümetinin uluslararası desteklerinin kurumaya başlaması da ilginçti. Medyanın ”kanaat önderleri” ABD’nin, Irak’ta Türkiye’nin derin ve yaygın desteğine gereksinimi olduğunu vurguluyorlar, ancak ABD dış politika seçkinlerinin, genelde ılımlı İslam projesinden, özellikle hükümetin ”tuhaf” hareketlerinden ve AKP’den soğumaya başladıklarını anlatıyorlardı. Bu seçkinler, artık açıkça, AKP karşıtı güçlerle yakınlaşma noktaları arıyor, AKP’yi değiştirmek istiyorlardı. Özetle, Türkiye’nin önüne Irak bağlamında çok ciddi sorunlar gelmeye başlarken hükümet iç ve dış desteklerini yitirmeye başlamış görünüyordu.

Dışarıdan bakan gözlemci, artık, AKP’nin, Hegel ‘in ”kendi üstüne dönen yadsıma” dediği, çıkmaz duruma düşmeye başladığını düşünmektedir. Şöyle ki, medyada, toplumsal desteklerinde ve dışarıdaki dostlarında görülen ani hava değişikliği, AKP liderliğine, hem yakın bir gelecekte geniş çaplı bir krizle karşı karşıya kalma olasılığının arttığını, hem de bir ”komplo” karşısında olduğunu söylemiyor mu? Ya bu kriz gelecek genel seçimlerden önce patlak verirse? O zaman ”gösteri toplumunda” oluşmaya başlayan ”zamanın ruhu” AKP’yi paramparça ederek kurtlara atmaz mı?

Öyleyse, ya AKP liderliği bu ”komployu” bozmak, için bir kriz patlak vermeden önce seçime gidecek ya da ”komplo teorisini” yadsıyacak; paniğe kapılmayacak, erken seçime giderek risk almak yerine dostlarını yeniden kazanmaya, ”söylenenleri” yapmaya, dengeleri korumaya çalışacak. Ama, bu kez de genel seçimlere zamanında ama, bir krizin yıkıntıları üzerinde gitmeyi göze alacak. Her iki şıkta da sonuç değişmeyecek . Değişmeyecek ama, AKP’nin yerine ne gelecek, bu ”seçenek” ne zaman ortaya çıka(rıla)cak?

Orta dönemde…

Gözlemcimiz, hızlanan diplomatik trafikten, Türkiye’deki ”ABD’nin sesi” yazarların yorumlarından, ABD’nin yeni Türkiye Büyükelçisi’nin göreve başlamasıyla birlikte ülkeye gelen FBI ve CIA başkanlarının yaptıkları toplantılardan basına sızan bilgilerden, orta dönemde jeopolitik bir krizin mayalanmakta olduğunu da düşünebilir. Öyle ya, sızan haberlere göre ABD, İran’a ve Suriye’ye yapacağı operasyonlar için Türkiye’den yardım istemiş, ”İran, ABD ile olan ilişkilerimizi bozmaya değecek ülke değildir” diye düşünen devlet büyükleri de bu yardımı vermeyi kabul etmişler. ABD, İskenderun Limanı’nda yakıt depolamaya başlamış. Bu sırada ABD çizgisini savunan yazarlar, Türkiye’nin 1 Mart tezkeresiyle ne kadar yanlış yaptığının artık anlaşıldığını, stratejik ortağı ABD’yi bu kez yalnız bırakmaması gerektiğini, Irak’a daha derin bir biçimde müdahil olması gerektiğini anlatıyorlar. Gazetelerde, ”İran’ın Türkiye’ye rejim ihraç etmekten hiç vazgeçmediğine, solun önde gelen isimlerine yönelik suikastlarda parmağı olduğuna” ilişkin haberler yeniden görünmeye başlıyor.

Gözlemcimiz, ”ABD, hangi uzun dönemli hedefe bağlı olarak Türkiye için hâlâ stratejik ortaktır” sorusuna cevap aramak yerine, ABD’nin olası bir İran operasyonunun etkileri üzerinde düşünmeye devam edecektir. Çünkü, neo-liberal ekonomik politikaları benimsemeye başlayan, ABD/İsrail ve Avrupa’yla uzlaşma isteği sergileyen Suriye’ye karşılık, İran’da sürekli Batı’yı kışkırtan bir devlet başkanı var. Üstelik, Irak seçimleri Şiilerin, İran’ın Irak’ta zaten var olan etkisini güçlendirecek gibi görünüyor. Bu yüzden, nükleer bir güç olmaya doğru ilerleyen İran’ın jeopolitik avantajlarının kırılması ABD ve İsrail için büyük önem kazanıyor.

Belli ki, İran operasyonu, ilk aşamada, Türkiye’deki üslerden ve hava sahası üzerinden bir hava saldırısı olarak gerçekleşecek (o da gerçekleşirse). Şimdi, Türkiye buna izin vereceğini açıklayarak İran’a karşı ”gerçek ve güncel” bir tehdit olma konumuna yükselmiyor mu? ABD İran’ı vurduğunda, eğer İran, elindeki füzelerle saldırının hinterlandına doğru bir misilleme yaparsa, Türkiye bir adım daha atarak İran’la savaş durumuna geçmek zorunda kalmayacak mı? Böylece bölge jeopolitiğinin, 500 yıllık menteşesi, Türkiye-İran sınırı çatırdamaya başlamayacak mı? Bin yedi yüz yıl önce, imparatorluk sürecine bir ”uç beyi” olarak başlayanlar, şimdi ABD imparatorluğunun ”uçbeyi” mi olmaya soyunuyorlar?

Tabii, bunlar yabancı bir gözlemcinin, dışardan, yüzeysel, hatta biraz da paranoyak yorumları. Söz paranoyadan açılmışken: Sakın, Moodys’in, Türkiye’nin kredi notunu yükseltmesi, krizi geciktirmeye, Türkiye’nin, biraz daha borçlanmasını kolaylaştırarak daha da ağırlaştırmaya , gelecek taleplere direnmeyi iyice olanaksızlaştırmaya yönelik, bir ”ekonomik tetikçilik” olmasın?

Cumhuriyet Gazet
esi / 2005-12-19