1917 Ekim Devrimi’ne giden süreçte Petrograd’da şubat, nisan, haziran ve temmuz aylarında pek çok kitlesel gösteri ve ayaklanma girişimi oldu. Alexander Rabinowitch “Devrime Doğru” kitabında haziran-temmuz gösterilerinin nedenleri ile Bolşevik Parti’nin bu gösterilerin örgütlenmesi ve gelişimindeki rolünü detaylı ve derinlikli bir biçimde inceliyor.

Rabinowitch’in anlatımıyla; 9 Ocak 1917’de Petrograd’da yüz elli binden fazla işçi greve gitmişti. Devrimci sloganlar atıp kızıl bayraklar taşıyan kalabalıklar geçerken askerler şapkalarını çıkarıp selam vermişler ve tezahüratta bulunmuşlardır. 14 Şubat’ta ise 60 fabrikada işçiler siyasi greve gitmişler ve polisin tüm tehditlerine rağmen yüzlerce üniversite öğrencisi Nevski Caddesi’nde devrimci şarkılar eşliğinde yürüyüşe geçmiştir. Uluslararası kadın günü olan 23’ünde uzun ekmek kuyruklarında bekleyen ev kadınları arasında patlak veren huzursuzluk, birden monarşinin kaldırılmasına ve savaşın sonlanmasını isteyen sokak gösterisine dönüşmüştür.

 

Rus devrimci gruplarından hiçbiri tarafından ne planlan ne de beklenen sosyal patlama böyle başlamıştı. Diğer Rus devrimci partileri gibi Bolşevikler de Şubat olaylarına hazırlıksız yakalanmışlardı. Partinin üye sayısı oldukça azdı, yerel parti örgütleri ya çok zayıf ya da yoktular. Ekim Devrimi’nde çok önemli rolleri olacak liderlerin çoğu ya göç etmiş ya hapse atılmış ya da sürgüne gönderilmişti. Lenin ve en yakın müttefiki Zürih’te, Buharin ve Troçki New York’ta, Stalin, Sverdlov ve Kamenev ise Sibirya’daydılar. Lenin daha sonra 3 Nisan’da Finlandiya’ya geçer. Kalabalık bir işçi ve asker kitlesi ile Menşevik liderler tarafından karşılanan Lenin, devrimci demokrasi güçlerine katılmaya davet edilir. Ancak Lenin, bu ricayı görmezden gelir ve kalabalığa Şubat Devrimi’nin Rus proletaryasının sorunlarını çözemediğini, Rus işçi sınıfının yarı yolda duramayacağını ve Rus proletaryasının asker kitleleriyle birlikte burjuva demokratik devrimi, proleter, sosyalist bir devrime dönüştüreceğini belirtir. Akşam yapılan gayrı resmi Bolşevik liderler toplantısında ise kesintisiz devrim çağrısını yineleyerek örgütlenme çağrısı yapar ve partinin eski disiplin ve akıl birliğinden yoksun olduğunu ileri sürer.

Lenin’in “Nisan Tezleri” günün acil gündeminin tüm iktidarın Sovyetlere devredilmesi, baştan aşağı bir Sovyetler Cumhuriyeti kurulması, polis, ordu ve tüm memurların lağvedilmesi, tüm mülklere el koyulması ve malların üretimi ve dağıtımı üzerindeki kontrolün Sovyet’e devredilmesi mücadelesi olduğunu belirtir. Rabinowitch’e göre; 1905’ten beri Lenin’in inancı işçi-köylü ittifakıyla iktidarın alınabileceği ve böylece burjuva liberal evreye gerek olmayacağı yönündeydi. Lenin’in bu tezleri başlangıçta kabul görmez ve büyük bir tepkiyle karşılaşır. Ancak çok kısa sürede Lenin partinin büyük kısmını kendi tarafına çekmeyi başarır.

Ancak zamanından önce yapılması düşünülen ve güçler dengesini dikkate almayan girişimlerin de karşısında durmuştur Lenin. 10 Haziran tarihinde Bolşevik askeri örgütünden gelen gösteri planı konusunda Lenin çekinceli davranmıştır. Petrograd Anarşist Komünistler Federasyonu ve Petrograd Bolşevikleri de gösteriyi destekler. Geçici Kerenski hükümeti ise derhal düzen çağrısı yapmış olup herhangi bir güç kullanımına hükümetin sahip olduğu tüm güçle karşılık verileceği uyarısında bulunmuştur. Bolşevik Merkez Komitesi ise planlanan gösteriyi iptal etme kararı alır. Beş kişinin katıldığı oylamada Lenin ve Sverdlov çekimser kalır diğer üç üye ise iptal kararı verir. Lenin için bu bir geri çekilmedir. Petersburg Komitesi’nin bu iptalden duyduğu memnuniyetsizliğe karşı Lenin, Sovyet’in gösteriyi resmen yasakladığı, güvenilir kaynaklardan karşı devrimcilerin gösteriden istifade edeceği şeklinde bilgiler alınması nedeniyle Merkez Komite’nin aksi yönde harekete edemeyeceğini anlattı. Basit bir savaşta bile stratejik nedenlerle planlanan hücumdan vazgeçmek zorunda kalınabileceğini belirtmiş ve durumun farkına varılarak kararlarda gözü pek olunmaması gerektiğinin altını çizmiştir.

Gelecek için Lenin artık barışçıl gösterilerin geçmişte kaldığını aklıda tutarak sakin, dikkatli, sabırlı ve örgütlü kalınmasını ister. Daha sonra 18 Haziran’da Menşevikler ve Sosyalist devrimcilerin öncülüğünde bir gösteri kararı alınır ve Petrograd Sovyeti Yürütme Komitesi’nin başını çektiği gösteri gerçekleştirilir. Lenin, proletaryanın gösteriden hiçbir şey kazanmadığını belirtir. Proletarya iktidarın Sovyetlere sessiz sedasız bırakılacağı bir ihtimali ardında bırakmalıdır, der ve ekler: “İktidar silahla alınır. Kitlelere kesin bir slogan, iktidarın barışçı yollarla ele geçirilmesinin imkansız olduğu parolasını vermeliyiz.” Lenin, o an iktidarı ele geçirme gücü olsa bile iktidarı ele geçirdikten sonra elinde tutacağına dair düşünceyi çocukluk olarak görür.

Daha sonra Temmuz başında Petrograd’da Birinci Makineli Tüfek Alayı içinde ayaklanma başlatılır. Temmuz ayaklanmasının arkasında Merkez Komite mi, askeri örgüt mü olduğu, yoksa kendiliğinden mi oluştuğu net olmamakla birlikte Merkez Komite’ye sorulmadan yapıldığı anlaşılmaktadır. Anarşist-Komünistler de Temmuz Ayaklanması’nın başlatılmasında önemli rol oynamışlardır. Ayaklanma başarısızlıkla sonuçlanır. Rabinowitch’e göre, Lenin partinin aldığı yenilginin ciddiyetini azaltmaya çalışmadı ancak partinin bu yenilginin altından kalkacağına olan güveni tamdı. Lenin Temmuz olaylarının olumlu sonuçlarını da vurgular: Sosyalist Devrimciler ve Menşevikler iktidarda bulunan askeri karşı devrimcilerle işbirliğine girişmişler ve proletarya artık iktidarı burjuvanın elinden barışçı yollarla alma yanılsamasından kurtulmuştu. Lenin’in söylediğine göre proletarya artık iktidarı ele geçirme ya da ölüm arasında bir seçim yapacaktı. Bunu göz önünde bulundurarak Lenin “Tüm iktidar Sovyetlere” sloganının geçerliliğini yitirdiğini ve bunun yerine “Tüm iktidar devrimci parti- Bolşevik Komünistler öncülüğündeki işçi sınıfına” sloganının kullanılması gerektiğini söyler.

Temmuz Ayaklanması’na ilişkin Merkez Komite’ce yapılan yerinde uyarının parti disiplini ve kurumsallığın inşasında çok önemli olduğunu ve günümüzdeki sosyalist partiler için de çıkarılması gereken dersler içerdiğini düşünüyorum. Sözü Lenin’e bırakalım: “Askeri Büro, askerler içerisinde çalışma yürüten bir örgüttür. Parti kurallarına göre, diğer parti örgütlerine paralel bağımsızca yönetilen bir parti örgütü var olamaz. Bu kural tüm Rusya örgütleri ile birlikte yerel örgütler için de geçerlidir. Bu nedenle Tüm Rusya Askeri Örgütü Bürosu bağımsız bir siyasi merkez olamaz.”

Nisan ayındaki parti üye sayısı 16.000 iken bu sayı Haziranda 32.000’e çıkmıştır. Aynı aylarda 2.000 asker askeri örgüte katılmış, 4000 asker parti ile ilişkiye geçmişti. Bu büyümenin bedeli ve artan kontrol sorunları oldu. Bu yeni üyelerin çoğunluğu fabrika ve garnizon içindeki en sabırsız kişilerden oluşan, Marksizm konusunda çok az bilgisi olan ve parti disiplinini önemsemeyen acemilerdi. Bu nedenle Lenin iktidarın ele geçirilmesi için uygun zaman gelinceye kadar bir yandan Merkez Komite’nin tutuculuğunu yenmeye çalışmak, öte yandan binlerce yeni üyenin acemiliklerini dizginlemek, aynı zamanda onların Petersburg Komitesi’nin ve askeri örgütün gittikçe artan radikalliklerini kontrol etmek zorundaydı. Bunun kolay olmayacağının ilk göstergesi Petrograd parti örgütü üyelerinin geçici hükümeti devirmek için Merkez Komite’nin izni olmadan harekete geçtikleri Nisan krizi oldu. 10 Haziran gösterisinin hazırlıklarında da aynı durum ortaya çıktı. Merkez Komite’nin sadece barışçıl gösteriye onay vermesine karşın askeri örgüt silahlı çatışma için hazırlıklar yapmıştı. Yukarıda değindiğimiz gibi Temmuz deneyimi de başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Lenin Temmuz deneyiminden geçici hükümete karşı silahlı bir ayaklanma ihtiyacına her zamankinden daha fazla inanarak çıktı. Bolşevikler ilk kez Petrograd Sovyeti’nde çoğunluğu sağladı. Lenin başkentteki Bolşevik liderliğini bir seferde devirmeye teşvik ediyordu. Eylülün ikinci yarısı ve ekim başlarında Bolşevik Parti iktidarın ele geçirilmesi konusunda tekrar bölündüğünde askeri örgütün liderliği geçici hükümete saldırmadan önce dikkatli ve geniş bir hazırlık yapılması gerektiğini vurguladı. Petrograd Bolşevikleri ile askeri örgüt üyeleri nisan, haziran gösteri girişimleri ile Temmuz ayaklanmalarından Lenin’in vurguladığı dersleri çıkarmıştı. Evet, pratik en büyük doğrulayıcıdır. Ekim Devrimi de Lenin ve yoldaşlarını doğrulamıştır.