DEM Parti Grup Başkanvekili ve Kars Milletvekili Gülüstan Kılıç Koçyiğit, Menstrüel Hijyen Günü olan 28 Mayıs’ta “Menstrüel Sağlık Ürünlerinin Ücretsiz Sağlanması Kanun Teklifi”ni Meclis’e sundu.

Kanun teklifi ile regl olan kişilerin hijyenik ped, menstrüel kap ve tampon gibi menstrüel sağlık ürünlerine ücretsiz erişiminin sağlaması gerektiği belirtildi. Bu kapsamda, başta okullar, yurtlar, sığınmacı kampları, geri gönderme merkezleri, tarım işçilerinin barınma alanları ve cezaevlerinde bulunanlar olmak üzere mülteci/göçmen/sığınmacılar dahil regl olan herkese bu ürünlerin ücretsiz temin edilmesi önerildi.

Kanun teklifinin gerekçesinde şunlar söylendi:

1987’de Kosta Rika’da gerçekleşen Uluslararası Kadın ve Sağlık Toplantısı’nda ilan edilen “Uluslararası Kadın Sağlığı Hareketi Günü”, kadınların cinsel sağlık ve üreme sağlığı (CSÜS) haklarına dikkat çekmeyi ve bu konuları gündeme taşımayı amaçlamaktadır. Kadınların sağlık hizmetlerine erişimde yaşadığı sorunları ele almanın önemini vurgulayan bu gün, cinsel sağlık materyallerine, HPV aşılarına ve menstrüel sağlık ürünlerine erişimin bir hak olduğunu hatırlatmaktadır.

2014 yılında Almanya’da WASH United isimli sivil toplum örgütü tarafından başlatılan “Menstrüel Hijyen Günü”, menstrüasyon döngüsünün ortalama 28 gün sürmesi ve her döngüde ortalama 5 gün adet görülmesi nedeniyle 28 Mayıs günü olarak belirlenmiştir. Bu gün, regl olan kişilerin bu dönemde ihtiyaç duydukları ped ve tampon gibi menstrüel sağlık ürünlerinin yanı sıra; temiz su, temiz bir tuvalet ve çöp kutusu gibi t emel ihtiyaçlara erişememe sorunu olarak tanımlanan regl yoksulluğuna dikkat çekmeyi ve bu konudaki farkındalığı artırmayı amaçlamaktadır.

Kadınların ve LGBTİ+’ların sağlık hizmetlerine erişimde yaşadıkları sorunlar ve regl yoksulluğu, tüm politik aktörlerin ve ilgili kamu kurumlarının gündemine alması gereken acil sorunlardır. Güvenli ve ücretsiz cinsel sağlık materyallerine, yaygın HPV aşısına ve hijyenik regl materyallerine erişim haktır.

Regl olan kişiler yaşamlarının toplamda ortalama 7 yılını bu süreçle geçirir. Menstrüasyon kelimesi Latince “ay” anlamına gelen “mensis”ten türemiştir ve tarih boyunca farklı kültürler, regl bakımı için çeşitli yöntemler geliştirmiştir. Antik Mısır’da papirüs, Antik Yunan’da tiftik ve Amerika kıtasının antik uygarlıklarında yosun ve bufalo derisi gibi materyaller kullanılmıştır.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan endüstriyel menstrüel ürünler 20. yüzyılın başında piyasaya sürülmüş ve 2. Dünya Savaşı’ndan sonra yaygınlaşmıştır. Türkiye’de hijyenik pedlerin satışı 1972 yılında başlamıştır. Ancak menstrüel ürünler, uzun yıllar lüks kozmetik ürünleri kategorisinde yüksek oranlarda vergilendirilmiş ve ekonomik bir yük oluşturmuştur. Bu adaletsiz vergilendirme ve regl tabusu, karar mekanizmalarında regl olmayan erkeklerin baskın olmasından kaynaklanmaktadır.

Dünya genelinde feminist topluluklar, 1990’lardan itibaren menstrüel ürünlerin adaletsiz vergilendirilmesine ve regl tabusuna karşı mücadele etmektedir. İlk olarak Kenya, 2004 yılında menstrüel ürünlerden alınan vergiyi tamamen kaldırarak öncülük etmiştir. Bunu Kanada, Avustralya, Hindistan ve Malezya gibi ülkeler takip etmiştir. Avrupa’da ise Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve İspanya vergileri düşürmüştür.

Kolombiya Anayasa Mahkemesi, 2018 yılında menstrüel ürünlerden alınan %5 KDV’yi ayrımcılığa aykırı bularak kaldırmıştır. Bu karar, regl yoksulluğunun insan hakları temelinde yüksek yargıya taşındığı ilk örnek olmuştur. Regl yoksulluğuyla mücadele, sürdürülebilir menstrüel ürünler ve kamusal alanlarda menstrüel ürünlerin ücretsiz temini gibi konuları da kapsamıştır. Güney Afrika’dan Candice Chirwa, Hindistan’dan Diipa Khosla, ABD’den Nadya Okamoto ve Birleşik Krallık’tan Amika George gibi aktivistler bu alanda öncülük yapmaktadır. 2019’da Hindistan’da regl yoksulluğunu konu alan “Period. End of the Sentence.” adlı kısa filmin Oscar kazanması, bu mücadeleyi ana akım medyada görünür kılmıştır.

Türkiye’de de regl olan kişilerin sağlık haklarını garanti altına alan politikaların oluşturulması, yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ve uygulanması için tüm paydaşlar harekete geçmelidir. Türkiye’de regl ve menstrüel ürünler, 2000’li yılların başında “güçlü kadın” imajlarını vurgulayan televizyon reklamlarıyla görünürlük kazanmıştır. Regl yoksulluğu ve tabusu, yaklaşık 12 yıldır kamuoyunda tartışılmaktadır. 2013’te Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde “kirli” kelimesinin “aybaşındaki kadın” olarak tanımlanmasına karşı başlatılan #KirliSensinTDK kampanyası ve 2016’da Konuşmamız Gerek Derneği’nin faaliyetleri bu alandaki önemli gelişmelerdendir. Derin Yoksulluk Ağı’nın 2021 raporuna göre, pandemi sürecinde derin yoksulluk yaşayan 103 hanenin %82’si dışarıdan yardım almadan pede erişememiştir.

Türkiye’de regl izni, ilk olarak 2004’te “ağır ve tehlikeli işler” kapsamında çalışan kadınlara 5 gün olarak tanınmıştır, ancak 2013’te bu yönetmelik kaldırılmıştır. Son yıllarda, sendikaların çabalarıyla regl izni toplu iş sözleşmelerine tekrar girmeye başladı. Tunceli Belediyesi, İzmir Barosu, Kadıköy Belediyesi, Toplum Gönüllüleri Vakfı ve Zomato gibi kurumlar bu uygulamanın öncüsü olmuştur.

2019’dan itibaren kadın milletvekilleri de regl yoksulluğu ve tabusu üzerine TBMM’ye kanun teklifleri sunmuş, araştırma önergeleri ve soru önergeleri ile konuya dikkat çekip çözüm önerilerini geliştirmiştir.

Erdoğan’ın, 28 Mart 2022 tarihinde yaptığı konuşmada, enflasyonla mücadele kapsamında çeşitli ürünlerde KDV indirimleri uygulanacağını açıklamasının ardından 1 Nisan 2022’de yürürlüğe giren karar ile ped ve tamponların KDV oranı %18’den %8’e indirilmiştir. Ancak artan enflasyon ve alım gücündeki daralma nedeniyle, bu KDV indiriminin ped fiyatlarına etkisi hissedilmemekte ve regl yoksulluğu derinleşmektedir.

Regl yoksulluğu ve tabusu, sistematik ve çok katmanlı bir toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve derin yoksulluk sorunu olarak ele alınmalı, yoksulluğu önleyecek politikalar geliştirilmeli ve yasal düzenlemeler yürürlüğe konmalıdır. Vergi indiriminin regl yoksulluğunun çözümü için yeterli olmadığı zaman içinde kanıtlandığından menstrüel sağlık ürünlerinin sağlık hakkı ve sosyal haklar kapsamında regl olan herkese ücretsiz sağlanması bu anlamda önemli bir adım olacaktır.

Regl olan kişilerin, özellikle ekonomik zorluklar yaşayan kesimlerde, bu ürünlere erişimde sıkıntılar yaşadığı bilinmektedir. Bu da kişisel hijyenin sağlanamamasına, sağlık sorunlarına, eğitimden ve sosyal hayattan kopmaya yol açabilmektedir. Türkiye’de de başta okullarda, yurtlarda, sığınmacı kamplarında, geri gönderme merkezlerinde, tarım işçilerinin barınma alanlarında ve cezaevlerinde bulunanlar olmak üzere regl olan herkesin bu temel ihtiyaçlarına ücretsiz erişimlerinin sağlanması, anayasanın eşitlik ilkesi ve sosyal devlet anlayışının gereğidir. Bu kanun teklifi ile menstrüel sağlık ürünlerinin ücretsiz sağlanması, Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitliğinin pekiştirilmesine, sağlık hizmetlerine erişimin yaygınlaştırılmasına ve kişilerin temel haklarına saygının artırılmasına katkıda bulunacaktır.

Teklif ile ne amaçlandığı şöyle gerekçelendirildi:

Teklif ile, başta okullar, yurtlar, sığınmacı kampları, geri gönderme merkezleri, tarım işçilerinin barınma alanları ve cezaevlerinde bulunanlar olmak üzere, mülteci/göçmen/sığınmacılar dahil regl olan kişilere hijyenik ped, menstrüel kap ve tampon gibi menstrüel sağlık ürünlerinin ücretsiz sağlanması ve bu doğrultuda her yıl Sağlık Bakanlığı bütçesinden gerekli miktarda ödenek ayrılması amaçlanmaktadır.

Sağlık Hizmetleri Temel Kanununda Değişiklik Yapılması İle Menstrüel Sağlık Ürünlerinin Ücretsiz Sağlanması Hakkında Kanun Teklifi’nde şöyle belirtildi:

Anayasa’nın Kanun önünde eşitlik ilkesi 10 uncu maddesinin ikinci fıkrası gereğince ve sosyal devlet ilkesi ve sağlık hakkının korunması amacıyla;
başta okullar, yurtlar, sığınmacı kampları, geri gönderme merkezleri, tarım işçilerinin barınma alanları ve cezaevlerinde bulunanlar olmak üzere, mülteci/göçmen/sığınmacılar dahil regl olan kişilere hijyenik ped, menstrüel kap ve tampon gibi menstrüel sağlık ürünleri ücretsiz sağlanır. Bu amaçla her yıl Sağlık Bakanlığı bütçesinden gerekli miktarda ödenek ayrılır.

Sendika.Org