Genel Kurulları “olağan” bir şekilde, sadece delegelerle ve salonlarda değil, tüm üyelere/meslektaşlarımıza çağrı yaparak sokakta yapalım. Geçinemeyen, düşük ücretli, işsiz, güvencesiz yüzbinlerce mühendisin mimarın sesini Ankara’dan tüm ülkeye duyuralım. Genel Kurulları salonlarda değil sokakta, asgari ücret protokolünü iptal eden Sosyal Güvenlik Kurumu önünde, SGK’nin kapısında yapalım
AKP’nin her kente bir üniversite politikası ile açılan mühendislik ve mimarlık fakülteleri bugün 1 milyonu aşan mühendis, mimar işgücü sayısına ve 200 bini aşan işsiz mühendis, mimarın ortaya çıkmasına neden oldu.[1] Teknik eleman enflasyonu, işsizliği ve düşük ücretlerle çalışmayı da beraberinde getirdi. “3 bin lira maaşla çalışmaya hazır yüzlerce mühendis bulabiliyorken 5-6 bin liraya mavi yakalı işçi bulamıyoruz” söylemini son dönemlerde sıkça duyar olduk… Böyle bir durumun ardından gelen ekonomik kriz, pandemi ile birleşerek kasırga etkisine dönüştü ve diğer tüm işçiler gibi çalışma yaşamındaki ücretli mühendislerin, mimarların da geçinme sorunlarını çok daha öncelikli, temel sorun haline getirdi. Mühendisler, mimarlar düşük ücretlerle çalışıyor, ay sonunu getiremiyor, geçinemiyor ve işsiz. Sorunlarımız belki de hiç bu kadar net, tarifi hiç bu kadar basit olmamıştı.
İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) tarafından Şubat 2021’de araştırması yapılan ve Nisan 2021’de yayımlanan Türkiye’de İnşaat Mühendisliği Gerçeği: İş, İstihdam ve İşsizlik Raporu[2] mühendislerin geçim, ücret ve işsizlik sorunlarını çok net bir şekilde ortaya koyuyor. Rapora göre;
Ankete katılanların yüzde 41’i 35 yaş altındaki mühendislerden, yani genç mühendislerden oluşuyor. Çalışma yaşamındaki genç mühendisler geçinemiyor, işsiz ve gelecek kaygısı duyuyor.
2003-2005 yıllarından sonra TMMOB içinde üç temel hareket öne çıkıyordu: Odaların öğrenci/gençlik örgütlenmesi, ücretli mühendis-mimar hareketi ve kadın çalışmaları. Bu sürecin geldiği durumu, eleştirisini, özeleştirisini başka bir zamana ve mecraya bırakarak, ücretli mühendis-mimar hareketinin en büyük kazanımı ücretli işsiz kurultayları sürecinin sonunda TMMOB tarafından yayımlanan mühendis-mimar asgari ücreti ve SGK protokolü oldu. 2012 yılında imzalanan bu protokol sonrası TMMOB, her yıl mühendis-mimar asgari ücreti belirleyerek SGK’ye ve meslek odalarına bildirdi. Odalar üyelere e-posta attı, SGK de gelen yazıyı arşivde kayıt altına aldı. 2012’den 2017’ye, SGK protokolü tek taraflı iptal edene kadar bir ücret denetimi yapmadı, TMMOB imzaladığı protokolün takibini yapmadı, Odalar da bu sürece dair pratik bir adım atmadı. Bir Oda dışında; Maden Mühendisleri Odası.
Maden Kanunu gereği madenlerde bir maden mühendisi ataması yapılmadan faaliyet yürütülemez. Maden mühendisleri o dönem atamalar için Oda’dan vize almak zorundaydı. Maden Mühendisleri Odası’nın maden mühendisliği uzmanlık alanları için ayrı bir asgari ücret tarifesi bulunuyor. Ancak diğer Odalar gibi bizde de bu tarifeler dikkate alınmıyordu. İstanbul Şube’nin ve genç mühendislerin ücretli mühendislerden yana politik direnci ile pratik kazanımlar ve örnekler ortaya çıktı. Oda’dan yapılan daimî nezaretçi maden mühendisi atamalarında iş sözleşmeleri kontrol edilerek tarifenin altındakilere işlem yapılmadı. Fiili meşru bir şekilde başlayan bu süreç sonunda bugün ataması yapılan her maden mühendisi sözleşmesinde bu tarifeye uygunluk kontrol ediliyor. Bu çalışmaya paralel olarak, protokol sürecinde üyelere ve işyerlerine Oda asgari ücret tarifesi ile ilgili yazılar yazıldı, uyarılar yapıldı. En son da SGK il müdürlüklerine yazılar yazılarak TMMOB-SGK protokolü dayanağı ile üye bilgileri paylaşılan meslektaşlarımızın ücretlerinin denetlenmesini, tarifeye uygunluğunun kontrolü istendi. Bu sürecin sonunda SGK tarafından işyerlerine uyarı yazıları yazıldı, cezalar kesildi. Bu çalışmalardan rahatsız olan, Oda’yı mahkemeye veren madencilik şirketleri SGK’nin protokolü tek taraflı feshetmesini sağladı. SGK protokolünün iptali sonrası Maden Kanunu’nda yapılan değişiklikle Oda’nın daimî nezaretçi atamalarındaki vize verme yetkisi de kanundan çıkarılarak iki taraflı saldırı ile yetkiler budandı. Geriye sadece Oda Sicil Belgesi verilmesi kaldı.
Ücretli mühendislerin emeği ve hakları için yapılan çalışma, protokol feshedilmeden önce yazılarla anlatıldı, TMMOB’nin yerel-merkezi toplantılarında paylaşıldı. Ancak ne yazık ki başka örnekler yaratılamadı, somut bir çalışma yapılmadı. SGK’nin protokolü feshettiği günden bugüne, ücretli mühendislere dair söylenen her sözde SGK’nin protokolü feshi ileri sürüldü ve yeniden yürürlüğe konması için açıklamalar yapıldı. Geç de olsa bunun farkına varılması, sözünün söylenmesi kıymetlidir.
Herkes gibi mühendislerin de en temel sorunu geçim ve Odalar’ın yaptığı araştırmalarda herkesin ortak kaygısı düşük ücret, işten çıkarılma ve düzenli ücret alamama. Özellikle düşük ücret sorununun yansımasını Odalar’ın web sayfalarındaki haberler ve okunma oranlarından da görüyoruz. Oda web sayfalarına girilen haberler ortalama 100 görüntüleme alırken TMMOB mühendis asgari ücreti haberlerinin ortalama 2 bin görüntülenme aldığını görebilirsiniz. Bunun yanında birden fazla Oda, 2022 yılı TMMOB mühendis asgari ücreti bilgisini/haberini web sayfasında yayınlamayı gerek bile görmemiş. Maden Mühendisleri Odası’nın web sayfası maden.org.tr’deki haberlerin tıklanma sayısı ve asgari ücret haberlerinin okunma sayıları karşılaştırınca ortaya çıkan sonuç çok şey anlatıyor. Oda web sayfasında 150 üzeri görüntülenme alan ve en çok tıklanan 15 haberin toplam görüntülenme sayısı 15bin olurken her yıl açıklanan asgari ücret tarifesi haberlerinin tek başına görüntülenme sayısı 30bini geçiyor. 19bin üyeli Maden Mühendisleri Odası’nda ortalama 50 olan sayfa görüntülenme sayısının konu mühendis asgari ücreti olunca 30bin görüntülenmeyi geçmesi iki sonucu ortaya çıkarıyor: Birincisi mühendislerin temel gündemi ücret; Odalar insanca yaşayacak ve emeğimizin hakkını alabileceğimiz bir ücret mücadelesini ana gündemleri haline getirmeli, programlarını buna göre gözden geçirmelidir. İkincisi 50bin üzerinde üyeye sahip Odalar’da asgari ücret haberlerinin görüntülenme sayıların iki binlerde olurken 19bin kişilik Maden Mühendisleri Odasının asgari ücret tarifelerinin 30binleri aşan görüntülenme alması yürütülen asgari ücret çalışmasının tabanda bir karşılığının ve beklentinin olduğunun bir göstergesidir. Maden Mühendisleri Odası’nda daimî nezaretçiler üzerinden yapılan asgari ücret çalışması benzer özellikler gösteren ve bir çok odayı da ilgilendiren şantiye şefleri için de uygulanabilir. Her meslek disiplini özelinde bu örnekler çoğaltılabilir.
“Genç mühendis mimarlar rahatsız” ve düşük ücret-işsizlik üzerine yükselen bu rahatsızlık işyerlerinde ve sosyal medyada daha fazla konuşulur oldu. Büyüyen bu rahatsızlığı bir araya getirecek, sesleri çoğaltacak bir mecra ne yazık ki henüz yok. 1 milyon 160 bini aşan mühendis mimar plancının, 600 bini yani yarısı TMMOB’ye üye, yarısı değil. Üye olmayanların çoğu da baştan beri bahsettiğimiz yeni mezun, genç, düşük ücretli, işsiz mühendis mimar…
Dijital teknolojiler, sosyal platformlar artan bu rahatsızlığı bir araya getirmek, konuşmak, çözümler, alternatifler üretmek için kullanılabilecek kolay ulaşılabilir araçlar olarak önümüzde duruyor. Mühendis Mimar Ağı’nın 13 Ocak’ta “ekonomik kriz ve 2022 maaş artışları” gündemli çağrısı ile bir araya geldiğimiz, iki saati aşkın bir zamanda 43 bin katılımcıdan 4-5 bin mühendisin, beyaz yakalının aktif dinlediği, onlarcasının konuştuğu, yüzlercesinin de konuşmak için söz istediği bir deneyim olarak biriken enerjinin, talebin, beklentinin olduğunu bize göstermiş oldu.[3] Bir başka örnek, son yıllarda artan mesleki Telegram grupları sadece iş, mesleki bilgi paylaşım yeri olarak değil aynı zamanda bir dayanışma platformu olarak da işlev görüyor. Örneğin 4bine yakın üyesi bulunan Maden Mühendisleri Telegram[4] grubunda paylaşılan iş ilanlarında Oda asgari ücretinin altında maaş teklif eden şirketler ifşalanıyor, bu işyerlerinde çalışılmaması için uyarılarda bulunuluyor. Ücret ve çalışma koşullarında sorunlu olan iş ilanlarının ifşa edilmesi Ücretli İşsiz Mimarlar Forumu’ndan arkadaşlarımızın başlattığı ifşalar ile başlamış, Mühendis Mimar Ağı tarafından da yılın en kötü iş ilanları ödülüne evrilmiş, ilanların geri çekilmesine, düzeltilmesine neden olmuştu. Dijitalleşen dünyada kendiliğinden bir araya gelişleri, yükselen “online tepkileri” daha fazla bir araya getirmeli, görünür kılmalı…
Odada 4100 kişi var 😮 genç mühendis mimarlar rahatsız https://t.co/fRaO8tQAz4
— cisterna (@cissterna) January 13, 2022
Yukarıda örneği verilen web sayfası görüntülenmelerinde, mühendisler ile ilgili yapılan araştırmalarda meslektaşlarımızın en büyük beklentisi “meslek odalarının mühendislerin sendikası gibi” hareket etmesi.[5] Ne var ki TMMOB ve Odalar’daki genel kanı “burası sendika değil meslek odası”. Bugün olması gereken şey iki görüşün tek bir örgütsel formda birleşmesi. TMMOB/Odalar hem bilimin, tekniğin ve mesleğin temsilcisi olarak meslek odası çalışmalarını sürdürmeli hem de mühendislerin emeğini ve haklarını savunmalı, düşük ücrete karşı sendika gibi çalışma yürütmelidir. İçinden geçtiğimiz ekonomik kriz döneminde Odaların Şube Genel Kurulları başladı. Şubat-Mart döneminde de Oda Genel Kurulları yapılacak. EMO Ankara Şubesi’nde yaşanan “kaza” dışında Odalar’da pek bir “değişiklik” olması beklenmiyor.[6] Bine yakın “takım elbiseli” delegenin bir araya geldiği, yüksek politik analizlerin yapıldığı, aynı yönetim aklının seçildiği “olağan” genel kurulları “olağan dışı” hale getirmeli. Genel Kurulları “olağan” bir şekilde, sadece delegelerle ve salonlarda değil, tüm üyelere/meslektaşlarımıza çağrı yaparak sokakta yapalım. Geçinemeyen, düşük ücretli, işsiz, güvencesiz yüzbinlerce mühendisin mimarın sesini Ankara’dan tüm ülkeye duyuralım. Genel Kurulları salonlarda değil sokakta, asgari ücret protokolünü iptal eden Sosyal Güvenlik Kurumu önünde, SGK’nin kapısında yapalım. 24 Oda genel kurullarını TMMOB-SGK protokolünün yeniden yürürlüğe girmesi talebi ile SGK önünde yapabilir. Asgari ücret çalışmasının takipçisi olan, SGK protokolü iptal edilince ülke çapında imza kampanyası[7] ile sözünü söyleyen Maden Mühendisleri Odası bu çağrının da öncüsü olabilir.
Sonuç olarak; mühendisler, mimarlar düşük ücretlerle çalışıyor, ay sonunu getiremiyor, geçinemiyor ve işsiz. “Orta sınıfın” vasıflı profesyonelleri mühendisler, mimarlar güvencesizleştirme politikaları ile işçileşme sürecinin sonuna geldi.[8] Sınıf atlama hayallerinin yerini ay sonuna getirebilme kaygısı aldı. Kamunun tasfiye edildiği bir dönemin sonunda ekonomik kriz derinleşti, ücretler düştü, en temel ihtiyaçlar karşılanamaz hale geldi. Elektriğe, doğalgaza, kiralara gelen zamlar ve hayat pahalılığı ile düşük ücretler, işsiz mühendisler sorununun temel nedenleri AKP’nin neoliberal politikalarıdır. Giderek yoksullaştığımız emeğimizin karşılığını alamadığımız bu düzende çözüm, bulunduğumuz her alanda birlikte mücadeleden geçiyor.
Esen Tuncer, Maden Mühendisi, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Üyesi
Mehmet Makar, Maden Mühendisi, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Üyesi
Dipnotlar:
[1] Diplomalı İşsiz Olmak İstemiyoruz! İşsizlik Sorununa Çözüm İstiyoruz! – Emin Koramaz, https://www.tmmob.org.tr/icerik/diplomali-issiz-olmak-istemiyoruz-issizlik-sorununa-cozum-istiyoruz
[2] Türkiye’de İnşaat Mühendisliği Gerçeği: İş, İstihdam ve İşsizlik Raporu – İMO, https://imop.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/af93d2247d785fc_ek.pdf
[3] Mühendis Mimar Ağı’nın çağrısı ile Toplumcu Mühendis Mimarlar Meclisi, Ücretli İşsiz Mimarlar Forumu, Kaç Bize Gel ve Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi temsilcilerinin katıldığı Twitter sohbet odası etkinliğinin kaydını dinlemek için tıklayın!
[4] Maden Mühendisleri Telegram Grubu, https://t.me/madenmuhendisleri
[5] “Meslek odası üyeliğini sendikanın yerine koyan, odaların düşük ücret düzeylerine müdahale etmesini bekleyen bir eğilim görülmektedir.” Mühendisler ne yaşıyor: Fırtınadaki Arı – Ertuğrul Bilir, https://sendika.org/2020/04/muhendisler-ne-yasiyor-firtinadaki-ari-582428/
“Maden mühendislerinin en yüksek oranda Oda’dan bekledikleri üç konu; meslektaşların ekonomik ve sosyal haklarını koruyucu ve geliştirici politikalar üretmesi, bilimsel kongreler yoluyla mesleğin gelişmesine katkıda bulunmak ve ülke ve toplum yaşamını ilgilendiren konularda kamuoyunu bilgilendirmek olarak ortaya çıkmaktadır. Bahsedilen üç konudan özellikle ilk maddeye verilen yüksek destek, mühendislerin Oda’ya bir tür sendika rolü biçmesi olarak yorumlanabilir.” Maden Mühendisleri Odası Üye Profili Araştırması Raporu (2021) https://www.maden.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=13119&tipi=5&sube=0
[6] Ciddi bir UYARI: EMO Ankara Şubesi’nde seçim neden kaybedildi? – Neriman Usta, https://sendika.org/2022/01/ciddi-bir-uyari-emo-ankara-subesinde-secim-neden-kaybedildi-644029/
[7] Maden Mühendisliği Asgari Ücret Tarifesi Uygulansın Kampanyası Değerlendirme Raporu, https://www.maden.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=12358&tipi=5&sube=0
[8] Beyazyakalı işçileşirken – Gökhan Marım, https://sendika.org/2021/08/beyazyakali-iscilesirken-629764/
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.
