Ankara’da Hatun Tuğluk’un cenaze törenine saldırıdan sonra ilk iki gün içinde konuşan dört devlet yetkilisi, saldırıyı kınadı, lanetledi, üzüldüklerini söyledi, ama biri bile baş sağlığı dilemedi. Baş sağlığı dileyen (siyasi olmayan) vali ise saldırıyı “sataşma”, cenazenin mezardan çıkarılmasını “kendi kararları” diye anlattı. Sezgin Tanrıkulu’na saldırı fantezisini kamuya ilan eden hukuk asistanıyla mezarlık saldırganları, aynı politikalardan cüret bulan figürlerdir

Cenaze meselesi toprak meselesidir. Ölen için kazılan nemli çukurun etrafındaki gözü yaşlı insanlar, sevgili bir bedeni toprağa teslim etme çabasındadırlar. Defnetmeye birçok yörede “saklamak” da denilir. Beden, toprağa saklanmaktadır. “Topraktan geldik yine oraya döneriz.” Mezar hanenin, mezarlık ise şehrin bir yanıyla devamı, bir yanıyla da köküdür. Ayrı bir hane ve ayrı bir şehir. Ölüm de yaşamın bir yanıyla devamı bir yanıyla köküdür; sonu gibi görünmesine rağmen, sonu aşar.

Devamdır: Ölen, bizi biz yapan parçalardan biri olma vasfını yitirmez, belki güçlendirir bile. Kimse tek başına bir kimse değildir ve ölen kalanların yaşamında, o yaşam da sonlanana kadar varlığını, etkisini, değişimini, dönüşümünü sürdürür. Bir tür sanal yaşamsa bile yine de yaşamdır.

Köküdür: “Biz”in bir parçası olarak ben, öteki benlerden doğar; kalan herkesin beninde, benliğinde ölenin payı vardır. Bir de, zaten yaşamı ölümden biliriz. Can, ölüm olmadığında yoktur; bu anlamda da ölüm köktür. Sonsuzluk, ölümsüzlük, her etkiden münezzehlik sadece Tanrı’ya mahsustur.

Kim bunlar?

Cenaze meselesi, toprak meselesidir. Gömülmeye dair vasiyetler, toprağa tutunma, saklanma, yerleşme vasiyetleridir. Vasiyet eden için değil sadece, belki ondan da çok kalanlar için. Vasiyetler, ölenin ruhuna değer mi bilemeyiz ama vasiyetlere uymak kalanların ruhuna değer. Hatun Tuğluk’un vasiyeti yerine getirilemedi. Hatun Tuğluk, yerleşmek, saklanmak, toprağa karışmak istediği yerde tutulamadı. Çünkü altına göz koyduğu (aziz Hrant Dink’in hatırasına selam olsun) toprak, kendini o toprağın sahipleri addeden kişiler tarafından kendisine çok görüldü. Aleviler, PKK ve Ermeniler o toprakta olamazdı, onlara göre.

Onlar kim?

“Ölüye saygı medeniyet unsurlarımızın temellerinden biridir.” İbrahim Kalın, cumhurbaşkanlığı sözcüsü böyle dedi. Aynı nakaratı bir Diyanet yetkilisi, Bekir Bozdağ ve Süleyman Soylu’nun laflarında da dinledik. Saldırıyı kabul etmiyor, “kültür ve medeniyet”lerine sığdırmıyor, saldırganları lanetliyorlar. Güzel. İlk iki gün içinde devletten gelen dört açıklamanın bir ortak özelliği daha var: Dördünde de soyut “cenazeye saygı” vurgusu hayli kuvvetli ama dört devlet yetkilisi olarak, üstelik kendilerinin de lanetledikleri ya da doğru bulmadıklarını beyan ettikleri bir saldırıya uğramış bir yurttaşa rahmet dilemek ya da baş sağlığı dilemek gibi bir gerek görmediler.

İki başsağlığı

“Kültür”deki ve “medeniyet”teki saygı usullerinden bahsedeceksek, bir ölüden bahsedildiğinde rahmet ve başsağlığı dilemek o saygının bir rüknü, bir görünüm biçimidir. Konuşan devlet yetkilisi, konuşulan bir yurttaşın cenazesi iken ve konuşanlar İslam dininin birer mensubu iseler baş sağlığı ve rahmet dileğini duymak ne tuhaf, ne garip, ne de yersiz kaçardı, aksine duymamak kaçardı. Devlet büyüklerimiz olarak böyle uygun görmelerinin bir sebebi olmalı!

“Devlet” cenahında ilk iki gün içinde bu dilekler sadece Ankara Valiliğinin hemen saldırı gecesi yaptığı açıklamada yer aldı; o açıklama ki saldırıyı “sataşma” olarak tanımlıyor, cenazenin gömüldüğü yerden çıkarılıp götürülmesini “kendi kararları” olarak satıyordu. Üstelik “vali” olarak “siyasal” bir konumda değildi, başsağlığı dileğiyle “sataşma” küçültmesi birbirini dengeliyordu belki de… (Saldırıyı kınayan ana muhalefet partisi CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, son cümlesinde “Başsağlığı diliyorum” derken, iktidarın kendisine özgülediği “kültürel ve medeni” tutumun gereğini yerine getiriyordu, sadece. Başbakana, Binali Yıldırım’a geleceğim elbette.)

Merhum Tahir Elçi, Dört Ayaklı Minare’nin ayaklarının altında katledildikten sonra konuşan dönemin başbakanı Ahmet Davutoğlu, yaşamını yitiren polislerden “şehit oldu” diye bahsederken, Tahir Elçi’nin “hayatını kaybettiğini” söylemişti. Bir ölüm mukaddes, bir ölüm normaldi ona göre. Tahir Elçi, Dört Ayaklı Minare’nin daha fazla zarar görmemesi için, yani bir kamusal anıtın korunması için kamu önünde konuşurken vurulmuştu ama “şehit” olamamış, öldüğüyle kalmıştı başbakana göre.

Haksızlıkların duble yolu

Ölenin kimliğine yaslanan resmi nutuklarla ölenin kimliğinden ötürü uğradığı haksızlıklar arasında açık bir yol, bir duble yol var. “Medeniyet” vurgusu üstüne oturtulan nutukların oluşturduğu perdenin arka tarafında, o nutukların gizlemek isterken açık ettiği kötülükler tüneli var. Çünkü “medeniyet” vurgusu, iyelik zamir ve ekleriyle dile getirilen medeniyet vurgusu, “bizim medeniyetimiz”, “bizden olmayanlar”ın cehennemine dönüşebilir. Hitap edilen sadece “bizim medeniyetimiz”den olanlar oldukça, “eşit yurttaş”lık fikri ve hukuku işe koşulmadıkça, “birleştirici” nutuklar ayrımcılığın daniskasını üretirler. Dört devlet yetkilisinin Hatun Tuğluk’un ailesi ve yakınlarına rahmet ve baş sağlığı dileğinde bulunmamaları, bulunan tek kişinin, alt düzey (ve teoride, yani sözde gayrı siyasi) bir bürokrat olarak valinin saldırıyı “sataşma”, cenazenin mezardan çıkarılmasını, “kendi kararları” olarak tanımlaması, hükümetin meselenin yol açtığı duygusal dalgalanmalarla baş ederken, “medeniyet”lerinden ödün vermeme kararlılığından vazgeçmeyeceklerini ortaya koyuyor.

Mezar başında yer alan Aysel Tuğluk zaten jandarma nezaretindeydi. Ahmet Türk, Türkiye’nin değişik yerlerinde saldırıya uğramış, Ankara’da kendisine ev verilmek istenmemişti. Sırrı Sakık’ın merhum eşinin Ankara’ya defni sırasında da benzer bir “medeniyet”sizlik zuhur etmişti… 15 yıllık iktidarın “eski Türkiye”ye atfederek kınadığı işlerin tamamı, en yoğunlaşmış ve en enerjik biçimde son birkaç yıldır yürürlükte. Rahmet ve baş sağlığı dileğinin yokluğu, yürürlükteki ayrımcı ve dışlayıcı politikaların en kritik anlarda bile özenle korunması çabasının gözlendiği yer. “Medeniyet”, eşit yurttaşlık söz konusu olmadıkça, sadece o medeniyet dairesinde addedilenleri birleştirir; öyle de oluyor. Neticede “bizim medeniyetimiz”, Hatun Tuğluk’un “şehitlerin de yattığı Türk toprağında” defnedilmesine engel olmuştur. Kalın’ın ve Bozdağ’ın konuyla ilgili açıklamalarının yer aldığı konuşmalarının tamamına baktığımızda gördüğümüz şey, 1980 ve 90’lar boyunca Kürt meselesi her gündeme geldiğinde devleti yönetenlerin başvurduğu sıradan ama çok tehlikeli “güvenlik”çi nutukların basit bir tekrarından ibaret olduklarıdır. Mezar başındaki insanlara saldıranlar da bu nutuklarla cezbedilen, mest edilen, gönlü hoş edilen kişilerden başkası değildir.

“Yeni” olan neydi?

Mezar başında olan yaslı heyetteki herkes, çok çeşitli “sataşma”lar görmüş, başlarına çok iş gelmiş kişilerken neden o kadar rahatsız oldular? Beklenmedik olan neydi? Faili meçhul sayısı binleri geçerken, mezar yeri bilinmeyen Şeyh Sait, Seyid Rıza, Saidi Nursi gibi çok ünlü kişiler varken, birçok ceset sürüklenmiş, sokaklara atılmış, birçok mezar tahrip edilmişken, burada “yeni” olan, ürpertici olan neydi?

Daha önce saldırı hedefi olan mezarların hepsi “faal politik” figürlere aitti; kaybedilenler, mezar yeri gizlenenler, devlet tarafından “tehdit” olarak kayıtlara geçen kişilerdi; canlı olarak da ölü olarak da. Bu sefer “istenmeyen” kişi, kamu önünde “faal” bir politik kimlik olmadığı gibi, istemeyen kişiler de “devlet yetkilisi” değildi. Saldırının sebebi “akraba” oluştu sadece; saldırganlar için de kendi kanlarından olmayıştı. Saldırganlar, eşit yurttaşlık fikrini tahrip ve tasfiye eden bir “medeniyet” ve “kültür” tasarımının sıradan ürünleridir. Hükümet üyelerinin o kişileri kötü, hatalı, vahşi, barbar filan ilan ederek kurtarmak istedikleri şey, o kişilerin üremesine yol açan “medeniyet ve kültür”ün ta kendisiydi. Dilemedikleri rahmet ve başsağlığıyla saldırıya uğrayanların taziye gerekmeyen bir topluluk olduğunu ilan etmiyorlar mı?