Kimi referandumlar barış getirdi, kimi yeni savaşlar çıkarttı. Diktatörler yıkıldı ya da tam tersine baskı rejimleri meşrulaştı. Sıklıkla seçimlere hile karıştı ve muhalefet yasaklandı. Sonuçların uygulanmasında, verilen oylar hiçbir zaman yeterli olmadı Son günlerde en çok duyduğumuz siyasi kavram ‘referandum’. Türkçe sözlükteki karşılığı; “halk oylaması”. ‘Referandum’ ve ‘plebisit’ gibi yöntemlere dünyanın her yerinde başvuruluyor. Bazen […]
Kimi referandumlar barış getirdi, kimi yeni savaşlar çıkarttı. Diktatörler yıkıldı ya da tam tersine baskı rejimleri meşrulaştı. Sıklıkla seçimlere hile karıştı ve muhalefet yasaklandı. Sonuçların uygulanmasında, verilen oylar hiçbir zaman yeterli olmadı
Sonuçların uygulanmasında, verilen oylar hiçbir zaman yeterli olmadı. Mandela’yı özgürleştiren sandıklar değildi.
Son günlerde en çok duyduğumuz siyasi kavram ‘referandum’. Türkçe sözlükteki karşılığı; “halk oylaması”. ‘Referandum’ ve ‘plebisit’ gibi yöntemlere dünyanın her yerinde başvuruluyor. Bazen bir ülkeyi bağımsızlığına kavuşturuyor bazen bir diktatörü güçlendiriyor. Anayasa maddeleri, kürtaj, zorunlu askerlik, nükleer santral veya uluslararası antlaşmalar oylamaya sunuluyor.
İsviçre Konfederasyonu, 1874’te anayasasına eklemiş ve bugüne kadar ülke genelinde 600 referandum düzenlemiş. Bir yasanın meclis tarafından onaylanmasının ardından 100 gün içerisinde 50 bin seçmeden imza toplanırsa referanduma gidiliyor. Anayasa maddeleri için de benzer bir uygulama mevcut. Yeterli sayıda başvuru olursa farklı konularda referandum düzenlenebiliyor. Reddedilen “Azami Ücret Yasası” en yüksek maaşın, asgari ücretin 12 katına endekslenmesini öneriyordu. Minare inşaatını yasaklayan tasarıysa kabul edilmişti.
Referandumlar İsviçre siyasetinin alamet-i farikası… Ülkede sürekli seçim heyecanı yaşanıyor ama katılım ortalaması yüzde 50’nin altında. Yasama ve yürütmeyi yavaşlattığını söyleyen de var, doğrudan demokrasinin ‘istikrar’ ve ‘mutluluğu’ arttırdığına inanan da.
Şili’de sosyalist Salvador Allende’yi darbeyle deviren Diktatör Pinochet, 1978’de “Askeri hükümeti destekliyor musunuz?” sorusuyla referanduma gitti. 1980’de tekrarlanan soruya yüksek oranda ‘evet’ oyu verildi. Ama 1988’deki yüzde 56’lık ‘hayır’ ertesi yıl anayasanın demokratikleşmesi için verilecek yüzde 91’lik desteğin habercisiydi.
Güney Afrika Cumhuriyeti’nde önce Afrika Ulusal Kongresi’ne (ANC) yönelik engeller, olağanüstü hal ve idam cezası kaldırıldı. Nelson Mandela 27 yıl sonra serbest bırakıldı. 7 Mart 1992’de sadece beyaz seçmenlerin katıldığı oylamada yüzde 85’lik katılım ve yüzde 68’lik evet oranıyla 1948’den beri sürmekte olan ve ırk ayrımcılığına dayalı Apartheid rejimi son buldu.
İspanya’da Diktatör Franco’nun ölümünün ardından demokrasiye geçişi düzenleyen reformlar 1976 ve 1978 yüksek oy oranlarıyla kabul edildi. İran’da 1979’da basit bir soru soruldu. Katılanların yüzde 98’i İslam Cumhuriyeti’ne ‘evet’ dedi. Suriye’de Esad ailesi, Irak’ta Saddam Hüseyin sıklıkla referandum düzenlediler; yüzde 100’e yakın destek buldular.
Yıllar süren ve büyük acılara yol açan savaşın ardından Mart 1962’de düzenlenen referandumda Fransızların yüzde 90’ı Cezayir’in bağımsızlığı lehine oy kullandı. Aynı yıl Temmuz’da Cezayir’de yapılan oylamada bağımsızlık talebi yüzde 92’ydi.
Cebelitarık’ta 1967’de yapılan halk oylamasında seçmenlerin yüzde 99,6’sı ‘Britanya’ya bağlı bir özyönetim’i tercih etti. İngiltere’nin AB’den ayrıldığı Brexit referandumunun ardından Cebelitarık-İspanya arasındaki ticaret ilişkileri oldukça karmaşık bir hale geldi.
Slovenya’da 1990 yılında halkın yüzde 93’ü bağımsızlığa oy verince önce kısa süreli bir savaş ardından da Yugoslavya’nın dağılma süreci başladı. Karadağ, Mayıs 2006’da yüzde 0,5’lik bir farkla bağımsızlığını ilan etti.
Eritre 30 yıllık savaşın ardından 1993’te yüzde 99,8’lik evet oyuyla Etiyopya’dan ayrıldı. Batı Papua 1969’da, Doğu Timor 1999’da referandum sonuçlarıyla Endonezya’dan ayrılarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. Singapur 1962’de Malezya’ya katılıp iki yıl sonra başka bir oylamayla tekrar ayrılmıştı.
Kırım Özerk Cumhuriyeti, 2014 Mart’ında Ukrayna’dan ayrılarak Rusya’ya ‘federal yapı’ olarak katılmayı onayladı. Tatarların boykot ettiği referandumun sonuçları tartışılmaya devam ediyor. 1980 ve 1995’te bağımsızlık referandumu düzenleyen Quebec hala Kanada’nın bir parçası. Fransızca konuşan ayrılıkçılar şanslarını tekrar deneyecek. Referandum, Kıbrıs’ta her bahar gündemde; 2004’te adanın birleşme yöntemi üzerine hazırlanan Annan Planı, Kuzey’de kabul edilirken, Güney’de reddedilmişti.
Referandumlar liderler için güven oylaması anlamına geliyor. Aralık 2016’da İtalya Başbakanı Renzi önerdiği reform paketi reddedilince istifa etmek zorunda kaldı. İzlanda’da sendikalar IMF anlaşmalarına karşı referandum talep etti. Muhalefetin seçim zaferi hükümetin istifasını getirdi. Yunanistan’da SYRIZA arkasındaki desteği ölçmek için referandum ve erken seçim araçlarını kullandı. Arap Baharı sırasında Fas’ta binlerce kişi sokaklara döküldü. Bölgedeki diğer liderlerden farklı olarak Kral 6. Muhammed canlı yayında yaptığı bir konuşmayla referandum müjdesi verdi. Meclisin yetkileri arttırıldı, Berberice ikinci resmi dil oldu.
Avrupa kıtasında sınırların çoğu savaşlar ve barış anlaşmalarıyla çizilmiştir. 1920’de referandumla Avusturya’ya katılan Sloven bölgesi Karntner ve 1935’te aynı şekilde Almanya’ya katılan Fransız sınırı bölgesi Saar Basin istisnadır.
Avrupa Birliği’ne ilişkin önemli referandumlar düzenlendi. AB üyeliği, Danimarka, Norveç, İsveç ve Polonya’da halkoyuna sunuldu ve Norveç’te reddedildi. Hollanda ve Fransa’da ‘Hayırcılar’ın zaferi üzerine AB Anayasası rafa kaldırıldı. Danimarka bütün yeni AB sözleşmelerini tek tek referanduma sunarken Macaristan’da Orban yönetimi AB’nin mülteci planını referandumla geri çevirdi.
Portekiz’de 1998’de reddedilen ‘kürtaj yasağının kaldırılması’ önerisi 2007’de kabul edildi. İrlanda’da‘oy verme yaşı’ ve ‘kilisenin ayrıcalıklarının kaldırılması’ gibi konular halka soruldu. Norveç‘te ülkenin doğusuyla batısını bağlayan otoyolun genişletilmesi için yapılan referandumda doğanın tahrip edilmemesi için ‘hayır’ sonucu çıktı. Bu önemli yol sadece iki şeritli ve bol virajlıdır.
Bolivya hükümeti 2004 Temmuz’unda beş sorudan oluşan bir referandum düzenledi. Başkan Carlos Mesa’nın enerji kaynaklarını kamulaştırma önerileri kabul edildi. Uruguay’da 1989’da askeri rejim sırasında işlenen suçların yargılanması veya affedilmesi için referandum yapıldı. 1992’de emekli maaşları, 2004’te özelleştirmeler gündeme geldi. Kolombiya’da 52 yıllık iç savaşı bitirmek için imzalanan ‘barış antlaşması’ referanduma sunuldu. Sonuç %50,2 hayırdı. ‘Barış referandum konusu olamaz’ diyenler oldu. Venezüella’da seçimler, referandumlar, darbeler ve sokak çatışmaları birbirini izledi. Referandum tartışmaları hatta kavgaları günlük hayatın parçası haline geldi.
Bazen binlerce sayfalık metinler, okumayanların oyuna sunuldu. Bazen seçmen sandığa gitmeye tenezzül etmedi. Kimi referandumlar barış getirdi, kimi yeni savaşlar çıkarttı. Diktatörler yıkıldı ya da tam tersine baskı rejimleri meşrulaştı. Sıklıkla seçimlere hile karıştı ve muhalefet yasaklandı.
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.
