Nihayet, vakfın vergiden muafiyetini ve parasını istediği yatırımlarda kullanma serbestisini kaybetmemek ve bankadan aldığı önemli komisyona devam etmek için Nobel Vakfı’nın İMB ile işbirliği yapması “teşvik edilir” Yeni bir kitap, The Nobel Factor (1), İsveç Merkez Bankası’nın (İMB) 1968 yılında sözde “Nobel Ekonomi Ödülü” yaratmasına neden olan siyasi ve ideolojik kavgalarla kişisel ve finansal baskıları […]
Nihayet, vakfın vergiden muafiyetini ve parasını istediği yatırımlarda kullanma serbestisini kaybetmemek ve bankadan aldığı önemli komisyona devam etmek için Nobel Vakfı’nın İMB ile işbirliği yapması “teşvik edilir”
Yeni bir kitap, The Nobel Factor (1), İsveç Merkez Bankası’nın (İMB) 1968 yılında sözde “Nobel Ekonomi Ödülü” yaratmasına neden olan siyasi ve ideolojik kavgalarla kişisel ve finansal baskıları açığa çıkarıyor.
Bağımsızlığını isteyen müdür (guvernör)
İktisatçı Gilles Dostaler bize daha önce İMB’nın, iktisatçılara uluslararası bir meşruiyet sağlamak için diğer Nobel ödülleri gibi Alfred Nobel anısına nasıl ekonomi ödülünü vermeyi başardığını anlatmıştı. Avner Offer ve Gabriel Söderberg daha da ileri giderek bu ödülün yaratılması koşullarını çözümlüyorlar.
Entelektüel başlangıcını 1955 yılı olarak ele alabiliriz. Bu yıl Per Asbrink İsveç’te iktidarda olan sosyal demokrat parti tarafından merkez bankası müdürü olarak atanır. Geleneğe göre müdür hükümetin siyasi çizgisini izlemelidir. Ama Asbrink bunu böyle anlamaz. Atanır atanmaz, gayrimenkullerin faiz oranının artırılmasını ve kemer sıkma politikasının uygulanmasını ister.
Görüşlerini desteklemek için, Erik Lindhal’i özel danışmanı olarak atar. Erik Lindhal işsizliğe karşı mücadele yerine enflasyonla mücadeleye öncelik verilmesini uzun süredir savunan bir iktisatçıdır ve merkez bankalarının bağımsızlığını savunur. Müdür iktisatçıların bilimsel yönünü ve düşüncelerini hep değerlendirmenin peşindedir: “Bu alandaki [iktisat] ilerlemelerin tıp, fizik ya da kimya alanında gerçekleştirilen ilerlemelerden daha az önemli ya da acil olmadığı düşüncesini kim savunabilir?”. Sadece siyasi seçimlerini destekleyenleri değerlendirmekle kalmayıp dünyanın refahını iyileştirmeye çalışan ilerici insanlar içinde genelde bu şekilde davranır.
Parasal gerekçeler
Lindhal’in ölümünden sonra, bir başka iktisatçı müdürün yanında yer alır: Assar Lindbeck. Önemli bir rol oynayacaktır Lindbeck. 1668 yılında kurulan İMB kuruluşunun 300. yılına yaklaşmaktadır ve Asbrink bu tarihle önemli bir olay yaratmak istemektedir. Önce ünlü iktisatçılarla bir kitap yayınlamak ister. Ama zamanlama sıkışıktır. 1967 yılında Lindbeck’ten yeni bir Nobel ödülü yaratmasını ister. İktisatçı onaylar ve görüşmeleri yapmayı üstlenir. İlk başta, 1901 yılından beri Alfred Nobel’in istediği ödülleri dağıtan İsveç Kraliyet Akademisi üyeleri arasındaki fizikçiler iktisatçıların da ödül içinde yer almalarında tereddüt ederler. Ama para konuşmaya başlar.
Birincisi, İMB araştırmaların önemli bir bölümünü desteklemektedir ve 300. yıl onuruna yeni bir araştırma fonunun yaratılması yeni kaynak demektir. Bu da bilimsel topluluğu ikna edebilir. Sonra, Lindbeck, Wallenberg kardeşlerin finanse ettiği patronların desteğindeki bir iktisat enstitüsünde çalışmıştır. Wallenbergler ailesel önemli bir iktisadi hanedandır. Bu kardeşler aynı zamanda Nobel Vakfı’nın yönetim kurulunda da yer almaktadırlar. Nihayet, vakfın vergiden muafiyetini ve parasını istediği yatırımlarda kullanma serbestisini kaybetmemek ve bankadan aldığı önemli komisyona devam etmek için Nobel Vakfı’nın İMB ile işbirliği yapması “teşvik edilir”.
Nobel ailesi, yani 87 yaşındaki mirasçısı oldubittiye getirilir. Ama yinede ödülün “Alfred Nobel anısına Ekonomi Ödülü” olmasını istemeyi de ihmal etmez ve dedesinin vermek istediği ödüllerden farklı olmasını ister. Tüm bu görüşmeler gizlilik içinde yapılır.
Bir sağdan bir soldan ödül
Ödülleri seçecek komite kurucularının izini taşır. Gerçekten, altı üyeden dördü Friedrich Hayek tarafından kurulan Monde Pélerin topluluğunun ya üyesi, ya bu topluluğa yakın kimseler ya da patronlar için çalışan iktisatçılardır. Ne saygı duyulan iktisatçı Gunnar Myrdal’a, ne de sendikaların önemli iktisatçısı Rudolf Meidner’e ricada bulunurlar.
Peki ödül tarihi boyunca bilimsel seçimlerden çok ideolojik seçimlerle mi verilmiştir? Evet ve hayır. Hayır, çünkü sağ-sol ayrımında tüm ödül alanları sıralarsak hemen hemen yarı yarıya bir dağılıma ulaşırız. Ama iki diğer önemli nedenle.
Bir yönde, ödülün ilk yaratılması aşamasında var olan Assar Lindbeck seçim komitesinin en etkili üyesi olacaktır ve 25 yıl boyunca hizmet edecek ve 14 yılda yönetecektir (1980-1994). Komitenin seçimini özellikle liberal iktisatçılara ve finansal liberalizasyonu tanıtanlara doğru yönlendirecektir.
Diğer yönden, ödüle aday iktisatçıların alıntıları çözümlendiğinde bunların ödülün verildiği sırada tepe noktasına ulaştığını ve bu da komitenin mainstream (egemen görüş) tarafından tanınan iktisatçıları seçtiğini görürüz. Ama bu genel yasa üç kez yanlış çıkmıştır. Önce Friedrich Hayek 1974 ‘de ödülü aldığında artık gözden düşmüştür. Yaşamını yazan kişiler Hayek’in moral çöküntüsü içinde, istikrasız finansal gelirlere sahip ve alkol bağımlısı olduğunu anlatırlar. Ödül onu yeniden aydınlatır ve etkinlik sağlar.
Bunun aksine, John K.Galbraith ve Joan Robinson’un alıntıları ödül için yeterli görülür ama ödülden yoksun bırakılırlar. Soğuk Savaş döneminde, Robinson radikal öğrencileri destekliyordu ve Çin ile Kuzey Kore hakkında olumlu yazılar yazıyordu. Lindbeck için Galbraith ise iktisatçıdan çok tarihsel bilgilere sahip bir denemeciydi! Ödülü almasına karşı çıktı (Ona göre, zamanında, İkinci Dünya Savaşı’nda Almanlarla işbirliği yaptığı gerekçesiyle Fransız iktisatçı François Perroux’nun ödül almasına Paul Samuelson vetosunu koyardı).
Eleştirilen ödül
2004 yılında, önemli bir İsveç gazetesi, Nobel İktisat Ödülü’nün Nobel ödüllerinin değerini azalttığını ileri sürer. 2007 yılında finans uzmanı Nassm Nicholas Taleb ödülü iktisatçıları ciddi insanlar olarak ele alan bir ödül olarak ifşa eder. Nobel ailesinden Peter Nobel, iktisatçılar için bir Nobel ödülü olmasını açıkça reddeder. 2015 Ekim ayında Kraliyet Akademisi’nin bir üyesi ödülün kaldırılmasını ister.
Bu ara sıra ortaya çıkan eleştirilerin ötesinde, ödüle son verme arzusu ödül sahiplerinin kendisinden gelir. Nasıl mı? Bakalım. 1977 yılından itibaren, Gunnar Myrdal gizli yöntemleri -tartışmalar 50 yıl sonra 2019 yılı ödülü sırasında kamuya açıklanır- ve kabul ettiğine pişman olduğu bir ödülün siyasi boyutunu ihbar eder.
Üç kez ödül görüşleri birbirine tümüyle zıt ve birbirleriyle uyumsuz iktisatçılar arasında paylaştırılır (Hayek ve Myrdal 1974, Schulz ve Lewis 1979, Fama ve Shiller 2013). Sanki dünya dönüyor diyenle dünya düzdür diyenler arasında ödülün paylaştırılması gibi.
Myrdal, Friedman’a ödül verilmesini hakaret olarak görür. Solow et Krugman, Lucas’ın çalışmalarını acımasızca eleştirirler. Birçok ödül sahibi egemen iktisadın ilkelerinin hatalı olduğunu söylerler (Hayek, Myrdal, Simon, Solow, Haavelmo, Coase, North, Sen, Kahneman, Shiller…). Kimleri de çekincelerini belirtirler (Kuznets, Leontief, Stone).
Başka hiçbir bilim dalında bu kadar geçimsizlik yoktur. İktisatçılar bir merkez bankasından ödül almaya devam ederse, Nobel ödülünün verilmesi sırasında derneklerinin de katılmamasında yarar vardır.
[Alterecoplus.fr’deki 10 Ekim tarihli Fransızca orijinalinden İsmail Kılınç tarafından Sendika.Org için çevrilmiştir.]
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.
