1 Kasım’a savaş atmosferinin etkisi altında neredeyse kampanya yapamadan giden HDP barajı geçse de 7 Haziran’a göre 1 milyon oy ve 21 vekil kaybetti
1 Kasım seçimlerine savaş politikaları, katliamlar, partiye yönelik faşist saldırılar, polis operasyonları ve medya ambargosu etkisi altında neredeyse kampanya yapamadan giden HDP barajı geçse de 7 Haziran’a göre 1 milyon oy ve 21 vekil kaybetti
Parti olarak girdiği ve sosyalist solun da desteğiyle yüzde 13’lük oy oranına eriştiği 7 Haziran seçimlerinde Tayyip Erdoğan’ın başkanlık, AKP’nin tek başına iktidar hayallerini suya düşüren HDP; 1 Kasım seçimlerinde ise barajı bir kez daha aşabilmiş olsa da adını “kaybedenler” hanesine yazdırdı.
HDP’nin 7 Haziran’da Türkiye genelinde 6 milyon 56 bin 811 olan oy sayısı 5 milyon 144 bin 536’ya düştü. Oy oranı kaybı ise yüzde 2,5’lik bir dilime denk geldi. 7 Haziran’da yüzde 13,1 olan oran 10,7’ye geriledi. HDP’nin gerilemesi Meclis’te 21 sandalyenin yitimi anlamına geldi.
HDP, yurtdışında kullanılan 1 milyon 279 bin 221 geçerli oyun yüzde 18,2’sine denk gelen 233 bin 598’ini elde etti ve AKP’nin ardından ikinci parti oldu. Bu sayı geçen seçim 211 bin 206’ydı.
Toplumsal rüzgar kesildi, siyaset alanı daraldı
HDP Eş Genel başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ, 1 Kasım akşamı yaptıkları ilk açıklamalarında katliamlarla, savaş politikalarıyla, linç kampanyalarıyla, operasyonlarla ve saldırılarla, “kampanya yapmadan” seçime girdiklerine dikkat çekti. Eş başkanlar, değerlendirmelerinde “bardağın dolu tarafına” bakarak tüm bu karanlık tablo içerisinde “karanlığı yara yara barajı aşmalarının” başarı olduğuna dikkat çekti ve önümüzdeki dönem umut vadeden bu gerçeklik üzerinden ilerleyeceklerinin sinyalini verdi.
HDP eş başkanlarının dikkat çektiği “savaş” ve “eşitsiz koşullar”, gerilemenin başlıca gerekçeleri olmakla birlikte partideki gerileme eğilimi henüz haziran ayında kendisini göstermeye başladı. “Emanet oy”ların kalıcılaştırılmasına dönük adımlar atılmaması, yüzde 13’ten alınan güçle hızla politik inisiyatif geliştirilememesi HDP’nin arkasındaki toplumsal rüzgarı büyük ölçüde kesti. 7 Haziran sonuçlarının Saray tarafından tanınmamasına karşı Meclis’in çalıştırılmasına yönelik basınç dahil etkili bir karşı koyuşun örgütlenmemesi ve dayatılan 1 Kasım seçimlerine ilişkin ise ileri bir politik hedef ve motivasyonun yaratılamaması da bu süreçte etkili oldu.
Saray’ın temmuz sonunda derinleştirdiği savaş ise HDP’nin siyaset alanını iyice daralttı. Kürt sorununun Meclis’te çözülmesine dair oluşan beklentinin yerini derinleşen kent savaşlarının almasıyla bölge halkında “HDP’nin sorumluluğu kaldıramadığı” yorumlarına yol açtı. Katliamlar, HDP’ye yönelik saldırılar ve yöneticilerine yönelik operasyonlar ile birlikte seçim kampanyası yürütememek de bir diğer önemli etmendi.
Kürt uluslaşmasında ‘sağ’ çözülme
Kobanê Direnişi ve Kürt sorununun demokratik çözümü üzerinden yürütülen ve 7 Haziran’da sandıkta karşılık bulan “Kürt uluslaşması”, bölgedeki savaş politikalarının ve gericiliğin derinleştirilmesiyle birlikte önemli bir sağ çözülme yaşadı. HDP’nin Türkiye genelinde kaybettiği bir milyon oyun 450 bine yakını, kaybettiği vekillerin de 13’ü Kürt kentlerinden oldu.
Kürt coğrafyasında 5 ay önce mührü HDP’ye giden sağ seçmenin büyük kısmı AKP’ye geri döndü. Yine muhafazakar Kürt seçmeni içinde, bir önceki seçimde Hüda-Par’ın bağımsız adaylarına verilen oylar ile küskün seçmen oyları da AKP’ye gitti.
Kürt coğrafyasındaki büyükşehirlerde sağ çözülme net bir biçimde görüldü. AKP üç kentte de HDP’den birer vekil kopardı. Diyarbakır‘da HDP’den AKP’ye 60 bin oyluk bir geçiş yaşandı. Daha önce AKP listelerinde yer almış Haşim Haşimi ve Salim Ensarioğlu 1 Kasım’da bağımsız aday olarak seçime girmiş olsa da AKP oyunu yüzde 8 oranında artırdı ve HDP’den bir vekil daha kopardı.
Van‘da 50 binlik oy ve yüzde 10’luk oy oranı HDP’den AKP’ye kaydı, AKP vekil sayısını 2’ye yükseltti. Kentteki ekonomik yapının faturasının AKP’ye kesiliyor olmasına ilişkin izlenimler olmasına karşın adı müzakere süreci ile anılan Beşir Atalay’ın adaylığı oyların yeniden AKP’ye yönelmesinde etkili oldu. Mardin‘de ise AKP sadece HDP’den oy koparmadı, daha önce 25 binlik bir oy alan Hüda-Par’lı bağımsız adayların oylarını da arkasına aldı. Böylece AKP’ye Mardin ikinci vekili Hüda-Par kazandırmış oldu.
Tulum kent sayısı ikiye düştü
HDP, 7 Haziran seçimlerinde ezici bir üstünlük kurduğu kentlerin istisnasız tümünde geriledi, yitirilen oyların adresi ise AKP oldu. Hakkari ve Şırnak Kürt Hareketi’nin kaleleri olmayı sürdürdü. HDP iki kentte de oyunu yüzde 80’in üzerinde tutarak tulum çıkardı. Bu iki kentte sandığa katılım oranında da, HDP’den AKP’ye kayışta da önemli bir değişim olmadı.
HDP, daha önce tulum çıkardığı Ağrı, Iğdır ve Dersim’de de birer vekil kaybetti. Ağrı‘da AKP’nin oyu 20 bin artarken HDP’nin oyunun 40 bin düşmesi ve seçime katılımdaki düşüş sonuca etki etti. Ağrı’da 7 Haziran’dan 1 Kasım’a seçime katılanların sayısı 24 bin azaldı. Iğdır‘daki belirleyici unsur MHP’den AKP’ye 15 binlik oy geçişi oldu. Dersim‘de ise HDP’den CHP’ye 3 binlik oy geçişi CHP’ye bir vekil kazandırdı.
HDP’nin gerilediği ama vekil dağılımının değişmediği kentler
Kuzeydoğu Anadolu’da da HDP’nin ciddi kayıpları oldu. Kars‘ta HDP’den AKP’ye 15 bin oy kaydı ve 2’ye 1 olan vekil dağılımı terse döndü. Ardahan‘da 7 Haziran’da 17 bin oy alarak birinci parti olan HDP, 1 Kasım’da üçüncülüğe geriledi. AKP ve CHP ise oylarını 5’er bin artırarak kentteki iki vekilliği paylaştı. HDP, 20 binden fazla oy kaybederek Erzurum‘dan çıkardığı tek vekili ise kaybetti.
HDP’den AKP’ye Muş‘ta yüzde 10’luk, Bitlis‘te yüzde 12’lik, Siirt‘te yüzde 9’luk bir kayma yaşansa da bu vekil sonuçlarına etki etmedi. Batman‘da da AKP, Hüda-Par’ın bağımsız adaylarının yokluğunda oyunu 27 bin artırdı ancak vekil dağılımı 3’e 1 olarak kaldı. Öte yandan HDP bu dört kentin tümünde yüzde 50 ve üzerinde kalmaya devam etti.
Urfa ve Antep’te sert düşüş
Kürt nüfusunun yoğun olarak yaşamasının yanı sıra AKP’nin Suriye’de yürüttüğü savaş politikalarından doğrudan etkilenen iki büyükşehirde, Urfa ve Antep’te 1,5 yıldan bu yana yükselme ivmesi tutturan ve 7 Haziran’da sıçrama yapan HDP, 1 Kasım’da aynı hızla geriledi.
Urfa‘da AKP oyunu 165 bin, oy oranını yüzde 18 yükseltti. HDP ise 65 bin oy yitirdi. Kentte AKP’nin 7 Haziran’a göre sadece HDP’den değil, MHP, CHP, SP ve iki bağımsız aday ile geçen seçim oy kullanmayanlardan da oy aldığı görüldü. AKP Urfa’nın Suriye sınırındaki Suruç, Akçakale ve Ceylanpınar’da da oylarını artırdı, Ceylanpınar’da HDP’yi geride bıraktı. Kentte AKP ve HDP arasındaki vekil dağılımı ise 7’ye 5’ten 9’a 3 olarak değişti.
Antep‘teki tablo da Urfa’dan farklı olmadı. CHP’li eski Belediye Başkanı Celal Doğan’ın adaylığıyla önemli bir yükseliş yakalayan HDP, Doğan’ın İstanbul’a kaydırılması sonrası oylarının bir bölümünü CHP’ye, bir bölümünü AKP’ye kaptırdı. MHP ve SP’den de oy koparan AKP oyunu 155 bin artırdı yüzde 61’lik oy oranıyla 8 vekil çıkardı. HDP ve MHP ise birer vekil yitirdi.
7 Haziran’da AKP’nin birinci olduğu Adıyaman ve Bingöl‘de ise fark açıldı, ancak Adıyaman’da 4’e 1, Bingöl’de de 2’ye 1 olan vekil dağılımı değişmedi.
Fırat’ın batısı: Emanet oylar geri döndü
Kürt coğrafyasındaki tüm kentlerde gerilese de “blok” tablosunu elinde tutabilen HDP’ye barajı aştıran oylar yine Fırat’ın batısından geldi. Buna karşın 7 Haziran’da Fırat’ın batısında vekil çıkarılan İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Adana, Antalya, Kocaeli ve Bursa’nın tümünde oylar geriledi, toplam oy yitimi 300 bini buldu, çıkarılan 21 vekil sayısı 12’ye düştü.
Bir önceki seçimde sadece İstanbul‘da 600 bine yakın oy artışı yakalayan, 1 milyon oyu aşan ve 11 vekil çıkarabilen HDP, bu seçimde 120 binlik bir oy kaybetti. Parti 4 vekilini kaybetti.
İzmir‘de 28 bin, Ankara‘da 31 bin oy kaybeden HDP, İzmir’de iki, Ankara’da bir vekili yurtdışı oylarının da eklenmesiyle kılpayı çıkardı. İki kentte de HDP oy kaybı kadar CHP’nin oy kazancının olması CHP’den HDP’ye giden oyların geri döndüğü biçiminde yorumlara neden olsa da HDP İzmir Milletvekili Ertuğrul Kürkçü İzmir’de kaybettikleri oyların AKP’ye gittiğini, CHP’nin ise MHP’den oy aldığını iddia etti.
HDP’nin oy düşüşü diğer kentlerde ise vekilleri birer birer yitirmesiyle sonuçlandı. İkişer vekil çıkardığı Adana’da 30 bin, Mersin’de 27 binlik oy kaybı ile sadece birer vekil çıkarılabildi. Bursa’da 21 bin, Kocaeli’de 16 bin, Antalya’da da 15 binlik oy kayıpları HDP’nin vekil çıkaramamasına yol açtı. Bursa ve Kocaeli’deki oy ve vekil kayıpları, batıda muhafazakar Kürt seçmenin kaçma eğiliminin simgeleri oldu.
HDP’nin Türkiye genelinde oyunu yükselttiği tek kent ise Hatay oldu. Hatay’da HDP’nin oyu 3 bin 500 arttı.
23’ün kadın 59 vekil
7 Haziran seçimlerinde sol bir programla toplumun farklı kesimlerinin desteğini alan ve çeşitlilik söylemini Meclis’e yansıtmayı amaçlayan HDP, milletvekili sayısının 59’a düşmesiyle de bu özelliğinde kayıplar yaşadı. SDP Genel Başkanı Rıdvan Turan, Yeşiller ve Sol Gelecek’ten Saruhan Oluç, Alevi hareketinden Turgut Öker, Ali Kenanoğlu ve Çilem Öz, İslamcı hareketten Seher Akçınar, kent-doğa mücadelesinden Beyza Üstün, akademisyen kimliğiyle Sezai Temelli yeni Meclis’e giremeyen isimler oldu.
HDP yeni dönemde de Meclis’te “kadın vekil oranı en yüksek parti” sıfatını kaptırmadı. 59 vekilin 23’ünü kadınlar oluşturdu.
HDP’nin yeni dönem milletvekilleri şöyle:
Sendika.Org
