İster hayatımızı karartan yeşil tiranın ampülü, ister karanlık geceyi aydınlatan gerçeğin ışığı, ister iktidarın gözü olan Heronlarla… Gerçek; Guernica ve Roboski için değişmeyecek

Sevgili Gürcan’a

 

Bu yazı fotomontaj görselliği üzerinden Türkiye tarihinde bir olaya tanıklık etmenin sıkıntısından doğdu. Roboski Katliamı’nın insan ruhunda oluşturduğu acının nasıl fotomontajlanacağı sorusu aklımızı kurcalamaya başladığı andan itibaren gördük ki asıl soru şuydu: “bu tabloyu siz mi yaptınız?”

 

Özgür Gündem gazetesinde Devrim Altın “33 kurşun, Roboski ve Guernica’nın ampülü” adlı yazısını şu ilginç gözlemle bitiriyordu. “Bu tabloya bakınca Roboski’yi görürsünüz. İnsan ve hayvanların havada asılı kalan acılı korkunç çığlıkları, Roboski çocukları ve onların katırlarını hatırlatır, ölü yavrusunu kucağına almış annenin gökyüzüne haykırışı, ellerini havaya kaldırmış bir yardım bekleyen kadın figürü Roboski analarını anımsatır. Dramatik hareketler ve acılı ifadelerle yere düşmekte olan bu figürlerin tepesinde içinde ampül olan, yavan bir göz bulunmaktadır. Faşist tiranların katliamı gözlemleyen gözü mü, yoksa bu trajediye neden olan bomba mı resmedilmiş bilemiyorum. Ama içinde resmedilen ampül, yaydığı karanlıkla hayatımızı karartan yeşil tiranın ampülü sanki…”

 

Guernica

İspanya iç savaşı sırasında Faşist general Franko’nun anlaştığı Nazi Almanya’sına ait 28 bombardıman uçağı 1937 yılında Guernica şehrini bir gece yarısı bombaladı. Sivil halk üzerine yapılan bu katliam sırasında tahmini 1500 insan hayatını kaybetti. İspanya hükümeti Paris’deki 1937 dünya fuarı için İspanya’ya ayrılan bölümde sergilenmek üzere, Pablo Picasso’ya büyük bir duvar resmi sipariş etti ve 15 gün içinde Picasso tarafından yapılan Guernica tablosunun öyküsü başladı. Resim yağlı boya ile yapıldı. Anlama kuvvet kazandırmak için figürler sembolleştirildi. Örneğin, yerde kırık kılıcını elinden bırakmayan asker figürü, umutsuzluğun ve yenilginin, boğa zalimliğin, ortadaki göz biçimine sokulan ampül ise gerçek ışığı canlandırmaktaydı. Gece gelen hava saldırısı, resmin tam ortasında göz biçiminde ampülle gün ışığına çıkarılmak istenen tabloyu ve içinde zülmü aydınlatan gerçeğin ışığı olarak resmedildi.

 

İktidarın gözü-panoptikon

Foucault 20. yüzyılın kapitalist toplumlarında iktidar düzleminde yaşanan değişmeyi panoptikon kavramını kullanarak açıklamaya çalışmıştır. Foucault kapitalist toplumlarda tek kişilik ve yüzünü sürekli gördüğümüz kral iktidarı yerine, bilinmeyen stratejilerin uygulandığı göstere göstere cezalar yerine, insanların iktidarın gözetleyicileri tarafından kontrol edildiğini, adeta “gözün iktidarı” tarafından kontrol edildiğini ifade ediyordu. Toplumu sürekli izleyen dev bir göz olarak iktidar imgesi panoptikon olarak tanımlandı.

 

Panoptikon imgesi olarak Guernica

Tüm sahne odanın içindedir, sol tarafta yer alan büyük gözlü boğa, kucağındaki ölü çocuğa ağlayan annenin üzerindedir.

 

Resmin merkezinde burnu ve üst dişleri insan kafası şeklinde olan acı içinde bir at bulunur.

 

Atın altında parçalanmış insan cesetleri vardır.

 

Acı çeken atın üzerinde göz şeklinde çıplak bir ampül bulunur.

 

Bu göz şekilli çıplak ampül aslında altındaki tüm acıları izleyen Faşist Franko İspanya’sındaki iktidarın gözüdür. Tüm altında yaşanan acıların sorumlusu, gözcüsü ve gözün iktidarı olarak.

 

Tıpkı Roboski katliamı gibi… gecede ve iktidarın gözü olan Heronlarla.

 

Hayır! Siz yaptınız

Guernica resminde baskın olan “at ve boğa” figürlerinin anlamının açıklamasının istendiğinde Picasso’nun yanıtı şöyle olmuştur. “Bu boğa bir boğadır ve bu at bir attır… resimlerimdeki belli şeylere birer anlam verdiğinizde bu doğru olabilir, ama bu anlamı vermek benim fikrim olmamıştır. Sizin vardığınız fikirlere ve sonuçlara ben de varmış olmalıyım, ama içgüdüsel ve bilinçsiz olarak. Ben resim yapmak için resim yapıyorum. Nesneleri oldukları gibi çiziyorum.”

 

İster hayatımızı karartan yeşil tiranın ampülü, ister karanlık geceyi aydınlatan gerçeğin ışığı, ister iktidarın gözü olan Heronlarla… Gerçek; Guernica ve Roboski için değişmeyecek. Resim yapmak için resim yapan Picasso’ya Paris’te bir nazi subayı sorar:

 

“Sayın Picasso bu tabloyu siz mi yaptınız?”

Picasso yanıt verir

“Hayır siz yaptınız.”

 

Tarih Roboski’nin sorusunu da soracaktır.