Kasım ayında anayasal referandum yapılmadan 4 gün öncesine kadar on gün süren bir inceleme gezisine katıldım. Gezinin amacı Chavez Devriminin Venezüella’ya getirdiği değişiklikleri/ilerlemeyi yerinde gözlemek ve incelemekti. Kooperatifleri, eğitim kurumlarını birlikleri dolaştık, misyonların (sosyal programlar) çalışmalarını inceledik. Aynı zamanda çok yakında yapılacak olan referandum karşısında destekçilerin coşkusunu, karşıtların azgınlığını gördük.

Caracas’ta ilk göze çarpan şehrin on gün sonra yapılacak anayasal referanduma hazır olduğu idi. “Si con Chavez” yazılı afişler, bayraklar, duvar resim ve yazıları her yanda görülüyordu. Chavistalar (Chavez ve devrim yandaşları) kırmızı renkli, üzerinde Chavezci sloganlar yazılı gömlekleriyle sokaklarda dolaşıyordu. İlk izlenimimiz anayasa reformu kesinlikle kabul edilirdi ama daha sonra konuştuğumuz Venezüella’da yaşayan ABD’li yazar ve araştırmacı Gregory Wilpert (www.venezuelanalysis.com) ve Venezüella kökenli ABD’li avukat, araştırmacı ve yazar Eva Bolinger (www.chavezcode.com) durumun göründüğü kadar kesin olmadığını söylediler. Muhalefet (yani varsıl, ABD yandaşı kapitalistler) son derece çirkin bir şekilde, yalan haberlerle, kandırmacayla, tehdit ederek ve panik yaratarak, ABD’nin USAID ve NED aracılığıyla yaptığı sekiz milyon dolarlık “bağış” ile anayasaya karşı kampanya yürütüyordu. Bu kampanyanın halk tabakasını pek kandıracağı yoktu ama %10 kadar kararsız orta sınıfın ne yapacağı belirsizdi. Bu durum daha sonra karşıdevrimci sokak gösterileri tetikçisi özel üniversite öğrencileri ve sağ kanat partisi Justica Primero (Önce Adalet) ile yaptığımız görüşmelerde daha belirginlik kazandı.

Justica Primero, Chavez başkan seçilince iktidarı kaybeden ayrıcalıklı sınıfın çıkarlarını korumak için kurulmuş, azılı sağcı bir parti. Partinin sözcüsüyle Caracas’ın seçkin bir semtindeki parti binasında buluştuk. Konuşması açıklamadan çok saldırıydı. Anayasa referandumuna temelden karşıydılar çünkü reform yasal değildi. Anayasaya göre reformu Ulusal Meclis değil Kurucu Meclis’in yapması gerekiyordu (Yalan; çünkü gerçekte, Kurucu Meclis anayasayı yapıyor, değişiklikler Ulusal Mecliste yapılıyor ve halk oylamasına sunuluyor). Anayasa Mahkemesi’ne başvurmuşlar ama mahkeme görüş belirtmeyi reddetmiş. Aynı zamanda reformun önerdiği değişikliklere de karşılar. Chavez’in 2012’de tekrar seçilme hakkını alması kabul edilemez buluyorlar. Chavez bir diktatör (İki cümle sonra da Chavez’in bir hiç olduğunu, bütün yetkinin orduda olduğunu söyledi.) Kısaca, istedikleri, iktidar yapısında değişiklik, belediye başkanlarına (çoğu kendi yandaşları) ek yetkiler verilmesi, anayasa önerilerinin daha fazla tartışılması. Karşı çıktıkları ise belediye başkanlarının yetkileri azaltılırken “yönetme kapasitesi olmayan” yerel mahalle meclislerinin (toplumsal güç) karar alma yetkilerinin artması. Enformel sektörde çalışanların, işsizlerin Sosyal Sigorta kapsamına alınmasına da karşı çıkıyorlar, çünkü bunlar ayda %5 sigorta primini ödemediklerinden, onların yerine devletin ödemesi gerekirken ödemiyormuş. Para onların cebinden çıkıyormuş. Bunu söyleyen Justica Primero yüzyıllardan beri Venezüella’nın kaynaklarının kaymağını yiyen, halkı aç, yoksul bırakan varsıl seçkinlerin partisi.

Gezisinin asıl zevkli, aydınlatıcı bölümü Chavez’in başlattığı sosyal programlara (misyon) bağlı kurumlarda yaptığımız incelemelerdi. İlk gittiğimiz yer barrio CATIA’da (bir kenar/gecekondu mahallesi) yerel radyo yayını yapan bir kooperatifti. Orada ilk kuruculardan yaşlı bir adamla konuştuk. Bize istasyonu gezdirdi, tarihini anlattı. 1960’lı yıllarda uygulanan ekonomik politikalar nedeniyle topraksız, işsiz kalan compesino’lar mahalleye yerleşmeye başlamış. Teneke parçaları, taş ve karton kutulardan barakalar inşa etmişler. Yaşlı kurucu ve bir arkadaşı aşırı yoksul, okuma yazma bilmeyen bu insanlar için radyo yayını yapmayı düşünmüş. Artık kullanılmayan küçük bir hastane binası bunların kullanımına verilmiş. Binayı kendileri onarmış, parasızlık içinde yıllar boyu uğraşmışlar. Basit bir vericiden başka (düşünceleri dışında) hiç bir aletleri yokmuş. Komünist Partisi biraz yardım etmiş, biraz gelir sağlamak için mahallede piyango, beyzbol maçları düzenlemişler. Chavez iktidara geldikten sonra durumları daha düzelmiş. Şu anda sıradan basit insanlardan oluşan 30 kişilik bir kooperatifleri var. Tam bağımsızlar ama yerel bir televizyon kooperatifiyle işbirliği yapıyorlar. Kooperatifte her üye, görevi ne olursa olsun, eşit, herkesin tek oyu var ve bütün kararlar oylamayla alınıyor. İlkeleri halkı eğitmek, aydınlatmak, eğlendirmek, hoşnutsuzlarını dinlemek, sorunlarına çözüm bulmak ve onların sesini duyurmak. Yaşlı kurucu “Halkın gücü kazanacak” diyor.

Ban Mujer (Kadınlar Bankası) hükümetin ön ayak olduğu bir başka program. Toplumun en yoksul, en düşkün kadınlarını (hayat kadınları, tutuklular, bekar anneler dahil) hayatlarını kazanabilir duruma gelmeleri için eğiten, yol gösteren ve kredi veren bir kurum. Kişisel kredi yok. Daha çok kişiye iş yaratmak için kredi üç dört kişilik küçük gruplara veriliyor (Kooperatifler için en aşağı 5 kişi). Halka bilgi aktarmak, eğitim, sağlık hizmetleri, belgeleri hazırlamak, kayıt işlemleri, yasal konularda yardım bankanın verdiği hizmetlerden bazıları. Kredi için başvuranların ilk önce bir proje hazırlaması gerek. Proje çok yönlü inceleniyor. Toplum için yararlı mı? Böyle bir işyerine gerek var mı? Başarı şansı nedir? Hatta Yerel Meclis’e de danışılıyor. Örneğin, mahallede birkaç tane berber varsa, bir yenisinin açılması kabul edilmiyor. O zaman başka bir proje hazırlamak gerekiyor. Proje onaylandıktan sonra planlamayı, gerekli terminoloji, hesap tutma, gerekli malları tanıma, halk ekonomisi, kendine güvenmeyi ve sosyalist değerleri öğreten kurslarda eğitim başlıyor. Aynı zamanda birbirleriyle dayanışma, yardımlaşma, topluma karşı sorumluluklar ve yükümlülükler nedir öğretiliyor. Verilen kredinin faizi %3. Eğer borç vaktinde geri ödenmiyorsa, nedeni araştırılıyor ve geçerli bir nedeni varsa kredi yenilenebiliyor. Şimdiye kadar geri ödenen kredinin oranı %83. Bu para yeni krediler için kullanılıyor. Devletin de yardımı var.

Caracas’ın 250 km uzağında, yüksek dağlar arasında kurulu Selana’ya yakın Ban Mujer kredisiyle kurulmuş üç kişilik bir Gıda Birliğini görmek olanağımız oldu. Ulaşımı zor bir yer olduğu için, bölgede yetiştirilen domatesin bir kısmı üreticinin elinde kalıyormuş. Üç ev kadını bu artık ürünü değerlendirmenin hem toplumun, hem de kendi yararlarına olacağını düşünerek bir Birlik kurmuş. İşe domates salçası üreterek başlamışlar. Şimdi yerel yetişen meyvelerden reçel, sebzeli makarna üretimine de başlamışlar. Hepsi ev kadını; ev ve birlik işlerini, ailenin bakımını beraber yürütmek biraz zor oluyormuş ama hayatlarındaki değişiklikten çok memnunlar. Eşleri bazen şikayet ediyormuş ama aldırmıyorlar. Yeterince paraları olunca kooperatifleşmeyi düşünüyorlar. Hepsi koyu Chavista. Bu devrim bizim devrimiz, Chavez’i yaratan biziz diyorlar. Haklılar. Chavez yol gösteriyor, işlerini kolaylaştırıyor ama işleri yapan, devrimi yaşatan onlar.

Aynı bölgede bir de organik tarım kooperatifi var. Yaşlı kurucu anlatıyor: 52 yıl önce kendisi ve bir arkadaşı arka bahçede yetiştirdikleri sebzeleri satmakla işe başlamışlar. Beş paraları yokmuş. Çok sıkıntı çekmişler. Yıllar sonra iki hektarlık bir tarlanın kullanma hakkını elde etmişler. İki kişi iki hektarl